WikiWoordenboek:Standaardweergave uitspraak Nederlands

De standaardweergave geeft op een zorgvuldig beschreven manier aan hoe een Nederlands woord wordt uitgesproken. Omdat het Nederlands geen officiële standaarduitspraak kent, is het alleen maar een benadering.

Uitspraakverschillen

Hoe een woord echt wordt uitgesproken wordt beïnvloed door verschillende factoren.

Plaats

In de verschillende delen van het Nederlandse taalgebied (Nederland, Vlaanderen, Suriname, de Antillen) zijn er stelselmatige verschillen in uitspraak. En binnen die gebieden kunnen er weer verschillen tussen streken, eilanden en zelfs plaatsen zijn.

Tijd

Het is gewoon dat op de duur de uitspraak van een taal geleidelijk verandert. Op oude radio-opnames is goed te horen dat het Nederlands anders klinkt.

Groep

Mensen die met elkaar omgaan beïnvloeden elkaars taalgebruik. Daardoor bestaan er ook tussen sociale groepen stelselmatige verschillen in uitspraak.

Persoon

Ieder mens is zelf uniek: zowel fysiek als in zijn ervaringen. Dat geldt ook voor zijn uitspraak.

Het is niet doenlijk om voor elk woord al deze verschillen te beschrijven. Wat wel kan is de uitspraak zo weergeven dat

a. de klank herkenbaar Nederlands is;

b. klankverschillen die belangrijk zijn voor verschillen in betekenis ook duidelijk kunnen worden aangegeven;

c. kenmerkende uitspraakverschijnselen van het Nederlands zichtbaar zijn.

Standaardweergave, geen standaarduitspraak

Het is dus geen weergave van Nederlands zoals het ooit ergens echt werd gesproken. Het is zeker ook geen weergave van een uitspraak die de voorkeur verdient: daar kan afhankelijk van plaats, tijd of groep heel verschillend over geoordeeld worden. Maar de verschillen tussen plaatsen, perioden en groepen zijn meestal stelselmatig. Als je de betreffende tongval kent, kun je aan de hand van de standaardweergave gemakkelijk bij de gewenste uitspraak komen.

De standaardweergave is daarmee meer fonemisch dan fonetisch. Zij gebruikt een doordachte deelverzameling uit de IPA-symbolen. Hierbij is zoveel mogelijk geprobeerd één klank met één teken weer te geven.

Uitspraakwoordenboek

Voor deze standaardweergave gaan we uit van J.S.M Heemskerk & W. Zonneveld, Uitspraakwoordenboek, Utrecht: Spectrum uit 2000 (ISBN 902744482X), omdat dit het meest recente omvangrijke en openbaar toegankelijke werk op dit gebied is met een uitgebreide verantwoording van de gebruikte systematiek. Ook woordenlijst.org, ivdnt.nl en bij Van Dale gebruiken systemen die vrijwel hetzelfde zijn.

In WikiWoordenboek worden hierbij de volgende aanpassingen gebruikt:

a. de glottisslag die soms tussen klinkers hoorbaar is, wordt wel aangegeven (ʔ);

b. waar mogelijk worden bijklemtonen ook aangegeven (ˌ);

c. klemtoontekens worden voor het begin van de lettergreep geplaatst

d. wr- aan het begin van woorden wordt weergegeven als /wr/, de uitspraak van w als /ʋ/ kan met {{IPA}} worden toegevoegd, deze komt ook op andere posities voor.

Deze aanpassingen passen beter bij de fonemische weergaven van andere talen.

Bij een groot aantal woorden staan verder ter informatie ook varianten van de uitspraak vermeld. Daarbij staat soms een aanduiding waar die gangbaar is of welke andere systematiek voor weergave gevolgd is. Hiervoor wordt het algemene sjabloon {{IPA}} gebruikt.

Overzicht van gebruikte tekens

De gebruikte tekens in de standaardweergave vormen een bewust beperkte deelverzameling uit de IPA-symbolen. Ze vallen uiteen in medeklinkers, klinkers en overige tekens.

Medeklinkers in de standaardweergave

In onderstaande tabel staan links alle medeklinkertekens die bij de standaardweergave worden gebruikt, gevolgd door een of meer woorden waarin deze klank voorkomt, met hun standaardweergave en een knop op de uitspraak te beluisteren. Omdat in het Nederlands aan het eind van lettergrepen verscherping optreedt blijft /b/, /v/, /d/, /z/, /g/ en /ɣ/ de kolom 'eind' leeg. Bij /ʒ/, /c/ en /ɲ/ staan in deze kolom woorden die eigenlijk op een sjwa eindigen, terwijl bij /ɱ/ en /ʔ/ de kolom 'begin' is gebruikt, hoewel deze klanken alleen bij de overgang tussen twee lettergrepen worden aangegeven. In de meest rechtse kolom staan verwijzingen naar verwante klanken verderop in de tabel.

Klank	Voorbeeld						Variant
IPA	begin			eind
p	pas	/pɑs/		hoop	/hop/
b	bij	/bɛi/
f	foto	/ˈfoto/		duif	/dœyf/
v	vier	/vir/
t	tien	/tin/		net	/nɛt/		c
d	den	/dɛn/
s	sok	/sɔk/		huis	/hœys/		ʃ
z	zes	/zɛs/					ʒ
x	chemie	/xeˈmi/		weg	/wɛx/
ɣ	gat	/ɣɑt/
k	kat	/kɑt/		boek	/buk/
g	goal	/ɡol/
m	man	/mɑn/		kom	/kɔm/		ɱ
n	nul	/nʏl/		hen	/hɛn/		ɲ
ŋ				tong	/tɔŋ/
l	lip	/lɪp/		bal	/bɑl/
r	rol	/rɔl/		beer	/ber/
j	jas	/jɑs/		haai	/haj/
h	heer	/her/
w	wiel	/wil/		leeuw	/lew/
ʃ	sjaal	/ʃal/		finish	/ˈfɪnɪʃ/
ʒ	jam	/ʒɛm/		garage	/ɣaˈraʒə/
c	tjalk	/cɑlək/		eitje	/ˈɛicə/
ɲ				franje	/frɑɲə/
ɱ	infuus	/ɪɱˈfys/
ʔ	na-apen	/naʔapə(n)/

Klinkers in de standaardweergave

In onderstaande tabel staan links alle klinkertekens die bij de standaardweergave worden gebruikt, gevolgd door een of meer woorden waarin deze klank voorkomt, met hun standaardweergave en een knop op de uitspraak te beluisteren. In de rechterkolommen staan verwijzingen naar verwante klanken verderop in de tabel. Deze klanken komen vooral voor in woorden die aan andere talen zijn ontleend.

Klank

Voorbeelden

Varianten

IPA

naam

begin

midden

eind

lang

nasaal

a

lange a

aap

/ap/

haar

/har/

la

/la/

ɑ

korte a

as

/ɑs/

kan

/kɑn/

ɑ̃

e

lange e

eend

/ent/

meer

/mer/

zee

/ze/

ɛ

korte e

erwt

/ɛrt/

pet

/pɛt/

ɛː

ɛ̃

i

lange i

iep

/ip/

biet

/bit/

drie

/dri/

iː

pi

/pi/

ɪ

korte i

insect

/ɪnˈsɛkt/

vis

/vɪs/

o

lange o

oog

/ox/

boor

/bor/

vlo

/vlo/

ɔ̃

ɔ

korte o

os

/ɔs/

bot

/bɔt/

ɔː

y

lange u

uur

/yr/

vuur

/vyr/

plu

/ply/

yː

ʏ

korte u

uk

/ʏk/

put

/pʏt/

ə

sjwa

een*

/ən/

m'n

/mən/

de

/də/

*lidwoord

olijk

/ˈolək/

eikel

/ˈɛikəl/

ijzig

/ˈɛizəx/

ə

wolk

/wɔlək/

u

oe

oever

/ˈuvər/

boer

/bur/

koe

/ku/

uː

ø

eu

euro

/ˈøro/

deur

/dør/

reu

/rø/

ɛi

ij (ei)

ijs

/ɛis/

vijf

/vɛif/

dij

/dɛi/

eik

/ɛik/

teil

/tɛil/

kei

/kɛi/

ɑu

au

augurk

/ɑuˈɣʏrək/

paus

/pɑus/

kenau

/ˈkenɑu/

ouwel

/ˈɑuwəl/

kous

/kɑus/

kou

/kɑu/

œy

ui

uil

/œyl/

buik

/bœyk/

trui

/trœy/

ɛː

primair

/priˈmɛːr/

iː

analyse

/anaˈliːzə/

ɔː

roze

/ˈrɔːzə/

yː

centrifuge

/ˌsɛntriˈfyːʒə/

uː

cool

/kuːl/

œː

manoeuvre

/maˈnœːvrə/

ɑ̃

entree

/ɑ̃ˈtre/

ɛ̃

enfin

/ɑ̃ˈfɛ̃/

ɔ̃

circonflexe

/sirkɔ̃ˈflɛks/

Overige tekens

De tabel hieronder vermeldt tekens die bij de standaardweergave worden gebruikt maar zelf geen klank zijn. Met … worden in deze tabel overige klanken aangegeven, deze puntjes zijn zelf geen deel van de tekens. Bij de klemtoontekens worden aan de hand van drielettergrepige woorden voorbeelden gegeven van woorden met klemtonen op elk van deze lettergrepen; omdat in het Nederlands beklemtoonde lettergrepen als regel niet naast elkaar staan wordt geen voorbeeld van een bijklemtoon op de middelste lettergreep gegeven. Bij de voorbeelden staat ook de standaardweergave en een knop op de uitspraak te beluisteren. Tenslotte worden enige voorbeelden gegeven van het gebruik van ronde haakjes om deletie aan te geven: het is in veel gevallen gewoon om sommige klanken niet uit te spreken. Bij zorgvuldige uitspraak van losse woorden worden deze klanken juist wél uitgesproken, dit geldt ook voor de uitspraak zoals die hier kan worden afgeluisterd, maar in het gewone taalgebruik zal dit vaak onnatuurlijk klinken. De deelstrepen (/) aan begin en eind geven aan dat de weergave niet fonetisch, maar vooral fonemisch is, dat wil zeggen: er wordt niet geprobeerd een gehoorde klank zo precies mogelijk te beschrijven, maar om alleen de voornaamste klankverschillen die veelal van belang zijn voor de begrijpelijkheid weer te geven.

Teken	Naam	Voorbeelden
ˈ…	klemtoon	grootmoeder	/ˈɣrotmudər/		andijvie	/ɑnˈdɛivi/		document	/dokyˈmɛnt/
ˌ…	bijklemtoon	overhemd	/ˈovərˌhɛmt/					rodekool	/ˌrodəˈkol/
(…)	deletie	inkt	/ɪŋ(k)t/		oven	/ˈovə(n)/		politie	/poˈli(t)si/
/…/	fonemisch

Fonologische regelmatigheden

Het Nederlands heeft verschillende regelmatigheden die optreden als klanken met elkaar worden gecombineerd. Sommige daarvan kunnen van spreker tot spreker of van streek tot streek verschillen en worden daarom niet in de standaardweergave zichtbaar gemaakt. Algemeen optredende regelmatigheden kunnen worden beschouwd als regels die sprekers vanzelfsprekend toepassen en die we dus in een strikt fonemische weergave niet hoeven weer te geven. Omdat de standaardweergave ook bedoeld is voor mensen die Nederlands leren, worden onderstaande regelmatigheden wél weergegeven.

Aan onderstaande tekst wordt nog stelselmatig gewerkt. Zolang dat nog het geval is, graag eerst even overleggen over het doen van bewerkingen om dubbel werk te voorkomen.

Ontdubbeling bij medeklinkers (degeminatie)

Bij samenstellingen, afleidingen en het toevoegen van uitgangen kan het voorkomen dat twee identieke medeklinkers op elkaar volgen. Omdat die gewoonlijk als één medeklinker worden uitgesproken, worden ze ook met één teken weergegeven.

IPA	schrijfwijze
/ˈhɑnduk/	handdoek
/t(ə)ˈrʏxəˌtrɔkə(n)/	teruggetrokken
/ˈkokʏnst/	kookkunst
/ˈdulos/	doelloos
/ˈloplɑŋk/	loopplank
/vəˈradə(n)/	verraden
/ˈɛisaˌlɔn/	ijssalon
/ˈɣrotə/	grootte

Deze ontdubbeling treedt ook op als de dubbele medeklinker het resultaat is van de hierna volgende regelmatigheden.

Verscherping en assimilatie

Verscherping aan einde lettergreep

Als een medeklinker die met trillende stembanden ("stemhebbend") worden uitgesproken aan het eind van een woord of lettergreep staat, wordt die in het Nederlands zonder trillende stembanden (stemloos) uitgesproken en verandert zo in een corresponderende medeklinker. Bij de v en z leidt dit ook tot een andere schrijfwijzen. Bij deze twee medeklinkers treedt ook verscherping op voor de achtervoegsels -elijk en -enis.

verandering	schrift	klank	voorbeeld van verscherping				voorbeeld zonder verscherping
/b/ → /p/	-b	p	/ˈwɛbə(n)/ →	/wɛp/	webben →	web	/ˈklɛpə(n)/ →	/klɛp/	kleppen →	klep
				/ˈwɛpɑdrɛs/		webadres
/d/ → /t/	-d	t	/ˈbɪdə(n)/ →	/bɪt/	bidden →	bid	/ˈbɛitə(n)/ →	/bɛit/	bijten →	bijt
				/ˈbɪtyr/		biduur
/ɡ/ → /k/	-g	k	/ˈbʏɡi/ →	/bʏk/	buggy →	bug	/ˈfoki/ →	/fok/	folky →	folk
				/ˈbukjə/		bugje
/ɣ/ → /x/	-g	ch	/ˈoɣə(n)/ →	/ox/	ogen →	oog	/ˈlɑxə(n)/ →	/lɑx/	lachen →	lach
				/ˈoxɑpəl/		oogappel
/v/ → /f/	-v → -f	f	/ˈdovə/ →	/dof/	dove →	doof	/ˌfotoˈɣrafə(n)/ →	/ˌfotoˈɣraf/	fotografen →	fotograaf
				/ˈdofhɛit/		doofheid
			/ˈɛrvə(n)/ →	/ˈɛrfənɪs/	erven →	erfenis
/z/ → /s/	-z → -s	s	/ˈhɑlzə(n)/ →	/hɑls/	halzen →	hals	/ˈwɑlsə(n)/ →	/wɑls/	walsen →	wals
				/ˈhɑlsadər/		halsader
			/ɣəˈnezə(n)/ →	/ɣəˈnesələk/	genezen →	geneselijk

Voorwaartse assimilatie

Als de voorgaande lettergreep eindigt op een stemloze medeklinker /p/, /t/, /k/, /x/, /f/ of /s/ worden /ɣ/, /v/ of /z/ aan het begin van een lettergreep ook stemloos uitgesproken als respectievelijk /x/, /f/ en /s/.

Dit gebeurt ook als de slotmedeklinker van de voorgaande lettergreep zelf het resultaat van verscherping is; vervolgens kan hierna weer degeminatie volgen.

eindklank	beginklank
	/ɣ/ → /x/		/v/ → /f/		/z/ → /s/
/p/	/ˈɔpxan/	opgaan	/ˈɔpfɪs/	opvis	/ˈɔpsin/	opzien
/b/ → /p/	/ˈklʏpxest/	clubgeest	/ˈblɔpfɪs/	blobvis	/ˈhɛpsʏxt/	hebzucht
/t/	/ˈœytxɑŋ/	uitgang	/ˈœytfur/	uitvoer	/ˈœytsɛt/	uitzet
/d/ → /t/	/ˈnotxɑŋ/	noodgang	/bretˈfurəx/	breedvoerig	/ˈratsal/	raadzaal
/k/	/ˈdɑkxot/	dakgoot	/ˈkokfyr/	kookvuur	/ˈdɛksɛil/	dekzeil
/ɡ/ → /k/	/ˈdrʏkxəˌbrœyk/	druggebruik	/ˈdrʏkfərˌslavdə/	drugverslaafde	/ˈbʏksukər/	bugzoeker
/x/	/ˈlɑxɑs/	lachgas	/ˈpɛxfoɣəl/	pechvogel	/zɪxˈsɛləf/	zichzelf
/ɣ/ → /x/	/ˈwɛxɪŋ/	wegging	/ˈwɛxfɑl/	wegval	/ˈwɛxsɛt/	wegzet
/f/	/ˈɑfxɑŋ/	afgang	/ˈɑfur/	afvoer	/ˈɑfsɛt/	afzet
/v/ → /f/	/ˈlefxɛlt/	leven → leefgeld	/ˈrofɪs/	roven → roofvis	/ˈstœyfsɑnt/	stuiven → stuifzand
/s/	/ˈbɔsxest/	bosgeest	/ˈbɔsfoɣəl/	bosvogel	/ˈbɔsɑŋər/	boszanger
/z/ → /s/	/ˈrɛisxɛlt/	reizen → reisgeld	/ˈasfoɣəl/	azen → aasvogel	/ˈɡlɑsɛtər/	glazen → glaszetter

Achterwaartse assimilatie

Als een lettergreep begint met /b/ of /d/ en de voorgaande lettergreep eindigt op een enkele stemloze medeklinker /p/, /t/, /k/, /x/, /f/ of /s/ verloopt de aanpassing in omgekeerde richting en worden juist die medeklinkers stemhebbend uitgesproken als /b/, /d/, /ɡ/, /ɣ/, /v/ of /z/. Hierdoor is er in deze gevallen geen verscherping aan het eind van de voorgaande lettergreep. Wel kan er degeminatie optreden.

Dit verschijnsel is afwezig of minder sterk als de voorgaande lettergreep eindigt met twee of meer opeenvolgende stemloze medeklinkers: in dat geval geven we geen achterwaartse assimilatie aan.

eindklank	beginklank
	/b/		/d/
/p/	/ˈɔbrɛŋst/	opbrengst	/ˈɔbdœykə(n)/	opduiken
/t/	/ˈedbar/	eetbaar	/ˈœydelə(n)/	uitdelen
/k/	/ˈplɑɡbuk/	plakboek	/ˈrɛiɡdɔm/	rijkdom
/x/	/ˈlɑɣbœy/	lachbui	/ˈpɛɣdɑx/	pechdag
/f/	/ˈɑvbeldə(n)/	afbeelden	/ˈɑvdelɪŋ/	afdeling
/s/	/ˈɛizber/	ijsbeer	/ˈmɪzdat/	misdaad

Deletie t in medeklinkergroep

Als een /t/ tussen medeklinkers uit de groep /b/, /p/, /k/, /x/, /f/ en /s/ staat, wordt hij vaak niet of nauwelijks uitgesproken. Dit wordt aangegeven met /(t)/. Dit kan ook optreden als de /t/-klank is ontstaan door verscherping van een /d/ aan het einde van een lettergreep.

IPA	schrijfwijze
/kɔnˈsɛp(t)fazə/	conceptfase
/ɣəˈhɑk(t)bɑl/	gehaktbal
/ˈɛx(t)par/	echtpaar
/rɛx(t)s/	rechts
/ˈdrɪf(t)kɪkkər/	driftkikker
/ˈɣɑs(t)xorejoˌɣraf/	gastchoreograaf
/ˈhof(t)pɛin/	hoofdpijn

De niet uitgesproken /t/ kan weer tot degeminatie leiden. Na een /x/, /f/ of /s/ kan de niet uitgesproken /t/ gevolgd door respectievelijk /ɣ/, /v/ of /z/ voorwaartse assimilatie en degeminatie opleveren. In die gevallen wordt met ronde haakjes aangegeven dat de twee slotklinkers in lopende spraak vaak wegvallen.

IPA	schrijfwijze
/kɔnˈsɛ(pt)pˈɛrzbəˌrɪxt/	conceptpersbericht
/ˈna(kt)kʏltyr/	naaktcultuur
/ˈlɪpə(n)ˌstɪ(ft)ˌfemiˈnɪsmə /	lippenstiftfeminisme
/ˈbɛ(st)sɛlər/	bestseller
/ˈjø(xt)xəˌvɑŋəˌnɪs/	jeugdgevangenis
/ˈho(ft)fɑk/	hoofdvak
/ˈfe(st)sal/	feestzaal

Uitspraak van sommige s- en t-klanken in uitheemse woorden

Woorden met een uitgang die begint met -ti

In woorden die eindigen op -tie wordt dit uitgesproken als /si/ na een /k/ of /p/.

IPA	schrijfwijze
/ˈɑksi/	actie
/kɔˈrɛksi/	correctie
/kɔˈrʏpsi/	corruptie
/ˈfʏŋksi/	functie
/ˈɔpsi/	optie
/rəˈsɛpsi/	receptie

Vooral in Vlaanderen wordt ook na andere klanken -tie uitɡesproken als -si, maar daarbuiten vaker als /tsi/. Deze variatie wordt aangegeven met /(t)si/.

IPA	schrijfwijze
/kɔnˈdi(t)si/	conditie
/ˌdemokraˈ(t)si/	democratie
/deˈzɛr(t)si/	desertie
/deˈvo(t)si/	devotie
/dɪsˌkreˈ(t)si/	discretie
/ɣaˈrɑn(t)si/	garantie
/ˌrevoˈly(t)si/	revolutie

Uitzonderingen op deze regels komen voor, zoals: /ˈpɔrsi/ (portie) en /sɔrˈti/ (sortie).

Deze verschijnselen doen zich ook voor bij -ti- in woorden op -tia, -tio, -tium en -tius.

IPA	schrijfwijze
/kɔnˈsɔr(t)siˌjʏm/	consortium
/deˈmɛn(t)siˌja/	dementia
/ˈnʏn(t)siˌjʏs/	nuntius
/ˈra(t)siˌjo/	ratio

Het voorgaande werkt ook weer door in verbuigingen, afleidingen en samenstellingen. Let op: woorden op -tief worden uitgesproken als /tif/ omdat ze in de regel zo ontleend zijn aan het Frans of Engels.

IPA	schrijfwijze
/ˈɑksis/	acties
/reˈjɑksi/	reactie
/ˈɑksiˌɣrup/	actiegroep
/ˈzukɑksi/	zoekactie
/ɑkˈtif/	actief

Woorden met onbeklemtoond -ci-, -si- of -ti-, gevolgd door klinker

Als in een (meestal op het Latijn teruggaand) woord een onbeklemtoond -ci- of -si- wordt gevolgd door een klinker, wordt het in Nederland meestal uitgesproken als /ʃ/ en in Vlaanderen als /sj/; we gebruiken /ʃ/ voor de standaardweergave.

IPA	schrijfwijze
/ˌdɪskʏˈʃerə(n)/	discussiëren
/ˌfinɑnˈʃel/	financieel
/pɛnˈʃun/	pensioen
/speˈʃal/	speciaal

Let op: -si- in woorden op -sia, -sium en -sius wordt uitgesproken als /zi/, waarna een j-klank wordt tussengevoegd (zie bij ...).

Als in een (meestal op het Latijn teruggaand) woord een onbeklemtoond -ti- wordt gevolgd door een klinker, wordt het in Nederland uitgesproken als /tʃ/of /ʃ/ en in Vlaanderen als /sj/; we gebruiken /(t)ʃ/ voor de standaardweergave.

IPA	schrijfwijze
/ˌɛsɛnˈ(t)ʃel/	essentieel
/staˈ(t)ʃɔn/	station

De s soms als z uitgesproken

Een geschreven s na een klinker, n, l of r en weer gevolgd door een klinker wordt in veel ontleende woorden uitgesproken als /z/. Dit gebeurt in Nederland meer dan in Vlaanderen.

IPA	schrijfwijze
/ˈkɔnzʏl/	consul
/ˈkrizɪs/	crisis
/ɛrˈzɑts/	ersatz
/ˌpreziˈdɛnt/	president

Er zijn ook woorden waarin de s wel als /s/ wordt uitgesproken.

IPA	schrijfwijze
/ˌɑrsəˈnal/	arsenaal
/ˌɪnsinyˈwerə(n)/	insinueren

Verkleinwoorden op -sje en -tje

In Nederland wordt bij verkleinwoorden van woorden die op -s eindigen het resultaat -sje meestal uitgesproken als /ʃə/; dit gebeurt ook bij woorden die op -x (/ks/) eindigen. Dit is als standaardweergave vermeld, maar in Vlaanderen blijft de uitspraak eerder /sjə/.

IPA	schrijfwijze
/ˈbɔʃə/	bosje
/ˈfɑkʃə/	faxje
/ˈkɑʃə/	kasje
/ˈmɛiʃəsˌnam/	meisjesnaam
/ˈplatʃə/	plaatsje
/ˈroʃə/	roosje

Bij verkleinwoorden van woorden die op /t/ eindigen, wordt het resultaat (gespeld -tje of -dje) uitgesproken als /cə/. Deze uitspraak doet zich ook voor bij verkleinwoorden die met de uitgang -tje (/cə/)of -etje (/əcə) zijn gevormd.

IPA	schrijfwijze
/ˈbecə/	beetje
/ˈbircə/	biertje
/ˈlicə/	liedje
/ˈmacə/	maatje
/ˈmɑnəcə/	mannetje
/ˈpʏcəˌsxɛpər/	putjesschepper
/ˈstalcə/	staaltje

Bij woorden die op -n, -nd of -nt beïnvloedt dit ook de uitspraak van de n-klank (zie hieronder)

In Nederland valt bij woorden die op /pt/, /kt/, /xt/ of /ft/ eindigen in het verkleinwoord de t-klank helemaal weg, en wordt -tje als -je uitgesproken. Dit is als standaardweergave vermeld, maar in Vlaanderen blijft de uitspraak /cə/.

IPA	schrijfwijze
/ˈrəsɛpjə/	receptje
/ˈlʏxjə/	luchtje
/ˈmɑrkjə/	marktje
/ˈkɑfjə/	kaftje
/ˈhofjə/	hoofdje

In Nederland valt op deze manier bij woorden die op /st/ eindigen in het verkleinwoord de t-klank helemaal weg. Dit zou leiden tot -sje wat dan zoals hierboven aangegeven weer als /ʃə/ wordt uitgesproken.

IPA	schrijfwijze
/ˈkɑʃə/	kastje
/ˈkʏnʃə/	kunstje

In Nederland is het verschil tussen kasje en kastje in de lopende uitspraak niet meer hoorbaar.

Neusklanken

Plaatsassimilatie

De uitspraak van de n-klank kan veranderen onder invloed van de medeklinker die erop volgt:

• /n/ wordt /ŋ/ voor /x/, /ɣ/, /k/ en /ɡ/;
• /n/ wordt /ɱ/ voor /f/, /v/ en /w/;
• /n/ wordt /ɲ/ voor /c/;
• /n/ voor /j/ wordt /ɲ/;
• /n/ wordt /m/ voor /p/ en /b/;
• /n/ voor /m/ wordt /m/.

IPA	schrijfwijze
/ˌmelɑŋxoˈli/	melancholie
/ˈɪŋɣɑŋ/	ingang
/ˈwɪŋkəl/	winkel
/ˈbɪŋɡo/	bingo
/kɔˈɱflɪkt/	conflict
/ˌɔɱvərˈwɑxt/	onverwacht
/ˈbrɔɱwatər/	bronwater
/ˈvaɲcə/	vaantje
/ˈpʏɲcə/	puntje
/ˈrɔɲcə/	rondje
/oˈrɑɲe/	oranje
/ˈambidə(n)/	aanbieden
/ˈstempœyst/	steenpuist
/ˈemal/	eenmaal

Neusklank na klinker in leenwoorden

Sommige leenwoorden (vooral uit het Frans) worden nog uitgesproken met een genasaliseerde klinker. Als hiervan verkleinwoorden worden afgeleid, wordt die nasalisering vervangen door een n, die eventueel door plaatsassimilatie als /ɲ/ wordt uitɡesproken.

IPA	schrijfwijze	IPA	schrijfwijze
/kɛˈsɔ̃/	caisson	/kɛˈsɔnəcə/ /kɛˈsɔɲcə/	caissonnetje caissontje
/krwɑˈsɑ̃/	croissant	/krwɑˈsɑɲcə/	croissantje
/dɛˈsɛ̃/	dessin	/dɛˈsɛɲcə/	dessintje

Weglating n na sjwa

Aan het eind van veel woorden kan /ən/ (-en) vaak worden uitgesproken als /ə/, maar dit hangt af van verschillende omstandigheden. Bij nadrukkelijke uitspraak of wanneer er een klinker volgt, wordt de n-klank weer duidelijker. Ook de tongval speelt een rol: in meer door het Nedersaksisch beïnvloede uitspraak wordt juist de sjwa verzwakt. Het mogelijk wegvallen van de n wordt in de standaardweergave weergegeven als /ə(n)/.

IPA	schrijfwijze
/ˈlopə(n)/	lopen
/ˈneɣə(n)/	negen
/ˈopə(n)/	open
/ˈreɣə(n)/	regen

Dit verschijnsel treedt ook op wanneer -en- als verbindingsklank wordt gebruikt of wanneer het achtervoegsel -s wordt toegevoegd.

IPA	schrijfwijze
/ˈburə(n)ˌzon/	boerenzoon
/ˈweɣə(n)s/	wegens

Binnen samenstellingen treedt dit verschijnsel ook op en verhindert de plaatsassimilatie.

IPA	schrijfwijze		/ˈbɪnə(n)ˌkɑnt/	binnenkant
/ˈreɣə(n)ˌbox/	regenboog

Als de stam van een werkwoord eindigt op -en, wordt dat in de eerste persoon of de gebiedende wijs wel als /ən/ uitgesproken.

IPA	schrijfwijze
/ɪkˌtekəndəˌtekə(n)sˈna/	Ik teken de tekens na
/ˈopəndəˌdør/	Open de deur!

Tussenklanken niet zichtbaar in de spelling

Verbindingsklank tussen opeenvolgende klinkers

Als /e/, /i/, /ø/, /ɛi/ of /œy/ in een ongeleed woord wordt gevolgd door een andere klinker, wordt /j/ tussengevoegd.

IPA	schrijfwijze
/dijaˈmɑnt/	diamant
/ˈɛijərə(n)/	eieren
/hiˈjena/	hyena
/ˈknijə(n)/	knieën
/ˈlœyjart/	luiaard
/ˈnejɔn/	neon
/reˈjel/	reëel
/ˈsnøjə/	sneue
/teˈjatər/	theater
/ˈvɛijɑnt/	vijand

Als /o/, /y/, /u/ of /ɑu/ in een ongeleed woord wordt gevolgd door een andere klinker, wordt /w/ tussengevoegd.

IPA	schrijfwijze
/ˈbowa/	boa
/dyˈwɛl/	duel
/ˌheroˈwinə/	heroïne
/ˈjɑuwə(n)/	jouen
/lɑnˈdɑuwər/	landauer
/ˌpiruˈwɛt(ə)/	pirouette
/ryˈwinə/	ruïne
/ˌtatuˈwaʒə/	tatoeage
/ˈvakywˌʏm/	vacuüm

In afleidingen en samenstelling treden bovenstaande effecten soms ook op. Ze worden daar alleen weergegeven als het duidelijk standaardtaal is.

IPA	schrijfwijze
/vrɛiˈɑf/	vrijaf
/vrɛiˈjaʒə/	vrijage
/ˈvrɛijələk/	vrijelijk
/vrɛiˈœyt/	vrijuit

In afleidingen, samenstellingen, initiaalwoorden en na een /a/ in ongelede woorden is soms een glottislag nadrukkelijk hoorbaar. Die wordt in afwijking van het Uitspraakwoordenboek op WikiWoordenboek wel aangegeven.

IPA	schrijfwijze
/sejaˈʔo/	cao
/ˈnaʔapə(n)/	na-apen
/ˈzeʔeɣəl/	zee-egel

Invoeging sjwa tussen medeklinkers aan het eind van een woord

Als een woord eindigt met een reeks medeklinkers die begint met /l/ of /r/ gevolgd door /p/, /f/, /x/, /k/, /m/, of (alleen na /r/) /n/, wordt een verzwakte sjwa tussengevoegd, aangegeven met /^ə/. Hierna kan nog /s/, /t/ of /st/ volgen. Afhankelijk van de nadruk die de verzwakte sjwa krijgt, kan deze invoeging in de uitspraak het effect van een toegevoegde lettergreep hebben; dit wordt aangegeven in de lettergreeptelling.

IPA	schrijfwijze	IPA	schrijfwijze
/ˈhʏləp/	hulp	/ˈdɔrəp/	dorp
/ˈhɑləf/	half	/ˈɛrəf/	erf
/ˈvɛləx/	velg	/ˈɛrəx/	erg
/ˈbʏrəxt/	burcht	/moˈnɑrəx/	monarch
/ˈvɔləks/	volks	/ˈwɛrək/	werk
/ˈfɪləm/	film	/eˈnɔrəm/	enorm
		/ɛrənst/	ernst

Ook als dit soort woorden deel van een langer woord zijn, blijft de ingevoegde sjwa hoorbaar tenzij de medeklinker na de /l/ of /r/ in de uitspraak als begin van de volgende lettergreep klinkt (bij achtervoegsels en uitgangen die met een onbeklemtoonde klinker beginnen).

IPA	schrijfwijze	IPA	schrijfwijze
/ˈfɪləmɑkˌtør/	filmacteur	/ˈwɛrəkˌezəl/	werkezel
/ˈfɪləmpjə/	filmpje	/ˈwɛrəkjə/	werkje
/ˈfɪləms/	films	/ˈwɛrəkt/	werkt
/ˈfɪlmə(n)/	filmen	/ˈwɛrkə(n)/	werken
/ˈfɪlmis/	filmisch	/ˈwɛrkɪŋ/	werking