heer

Niet te verwarren met: Heer, heir

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  heer    (hulp, bestand)
• IPA: / her / (1 lettergreep), /ɦɪːr/

Woordafbreking

• heer

Woordherkomst en -opbouw

• [A] erfwoord: Van Middelnederlands here, uit Oudnederlands hērro, hēro, gesubstaniveerd uit de vergrotende trap van het bijvoeglijke naamwoord hēr ‘oud, belangrijk’ met leenbetekenis ‘voornaam, eerbiedwaardig’ uit de Oudhoogduitse cognaat die als Duits hehr ‘voornaam, verheven’ wordt voortgezet (zie ook Herr). Het Oudhoogduitse woord was zelf een leenvertaling van het Latijnse senior ‘hooggeplaatst persoon (zn.); ouder (bn.)’. Het had als oorspronkelijke betekenis ‘grijs, grijsharig’, evenals de cognaten in het Oudengels (hār) en Oudnoords (hárr). Verder te herleiden tot West-Germaans *hair, Oergermaans *hairaz, Indo-Europees *(s)ḱeh₃i-/ (s)ḱeh₃-. Ook verwant aan Oudiers cíar ‘donkerkleurig’. In het Engels met hoar en hare.
• [B] erfwoord: Van Middelnederlands *heri, Proto-Germaans *harja-. In de betekenis van ‘leger’ voor het eerst aangetroffen in 850.

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	heer	heren
verkleinwoord	heertje	heertjes

Zelfstandig naamwoord

[A] heer

1. m man

   • Dames en heren, van harte welkom op dit galaconcert. 

   ▸ Het is buiten de kwelzucht van de parcoursbouwers gerekend. Hier lag de afgelopen drie keer de eindstreep, maar verderop hebben ze een onverhard pad laten aanleggen. Nog wat verder omhoog, heren!

2. m deftige, aanzienlijke persoon van het mannelijk geslacht; iemand met veel sociale status
3. m belangrijke mannelijke persoon

   • De hoge heren hebben besloten dat er 100 mensen ontslagen moeten worden. 

   ▸ Natuurlijk hebben noch ik noch de heren in lange jurken enig idee wat waar is en wat niet, maar je moet tenslotte toch ergens in geloven. Ik zal er wellicht heel anders over denken over tien jaar tijd. Ik blijf zoeken.

4. m welgemanierd persoon,  gentleman zn 
5. m heerser
6. m persoon in wiens dienst men staat, meester, baas
7. m bezitter van een heerlijkheid
8. m houder van zekere adellijke titel
9. m aanspreektitel voor mannelijke personen
10. m (kaartspel) een van de vaste kaarten, waarvan de waarde meestal tussen die van vrouw en aas in ligt

Verwante begrippen

• [1] gentleman, heerschap, patroon

Hyponiemen

   

leenheer Lieve-Heer Onze-Lieve-Heer ambachtsheer baanderheer beschermheer boeheer bouwheer broodheer burchtheer burgerheer domheer gastheer geneesheer grondheer halsheer hemelheer huisheer jongeheer jonkheer kamerheer kapittelheer kasteelheer kerkheer keuzeheer koorheer kraamheer krijgsheer kruisheer landheer landsheer leenheer lieveheer mijnheer oorlogsheer opperheer oudeheer ouweheer overheer predikheer preekheer raadsheer rijksheer schuldheer schutsheer slotheer stiftsheer suikerheer systeemheer tafelheer troefheer veldheer vrijheer wereldheer wijsheer witheer

Afgeleide begrippen

   

Heerenberg Heerenveen Herengracht Onze-Lieve-Heer-Hemelvaart beheren heer des huizes heerachtig heerenhuis heergewaad heerkracht heerleger heerlijk heermoes heeroom heerschap heren-T-shirt herenafdeling herenakkoord herenbaan herenbank herenblad herenboekje herenboer herenboerderij herenboon herenboxer herenclub herencolbert herencollectie herendienst herendubbel herenenkel herenenkelspel herenfiets herengoed herenhoed herenhoeve herenhorloge herenhuis herenjas herenjuweel herenkamer herenkapper herenkleding herenknecht herenkoor herenkostuum herenleed herenleven herenliefde herenlogement herenloon herenmode herenmodezaak herenmoraal herenonderbroek herenondergoed herenpeer herenrijwiel herensalon herenschoen herenslip herensociëteit herenteam herentoilet herenwoning herig lieveheersbeestjes onzelieveheersbeestje

Uitdrukkingen en gezegden

• De Heer kastijdt dien Hij liefheeft

schrale troost voor degene die extreem beproefd wordt

• Een halfblanks heer

iemand, die eigenlijk geen heer is, geen echte heer

• Kinderen zijn een zegen des Heren

Stoett-1144

• Langs 's heren straten ( of wegen) Lopen

langs den openbaren weg, op straat lopen, rondslenteren

• Met grote heren is het kwaad kersen eten

tegen hoge heren leg je het meestal af

• Niemand kan twee heren dienen

twee dingen tegelijk doen gaat niet

• Onze Lieve Heer heeft rare kostgangers

op de wereld lopen er allerlei merkwaardige mensen rond

• Strenge heren regeren niet lang

wanneer een baas niet een beetje soepel is wordt het voor hem erg moeilijk

• Zo heer, zo knecht

aan de bedienden kent men den meester

Vertalingen

    1.   

Duits: Herr (de) Engels: gentleman (en) (bet. 1, 2, 3, 4), lord (en) (bet. 5, 6, 7, 8), Sir (en), Mister (en) (bet. 8), king (en) (bet. 10)

Frans: Monsieur (fr) Pools: pan (pl) Spaans: señor (es) m

    4. welgemanierd persoon   

Engels: gentleman (en), lord (en)

Spaans: caballero (es) m, gentilhombre (es) m

    5. heerser   

Engels: king (en), lord (en)

Spaans: rey (es) m

    6. baas   

Engels: boss (en), master (en)

Spaans: amo (es) m, dueño (es) m, jefe (es) m, patrón (es) m

    11. leger   

Engels: army (en)

Spaans: ejército (es) m

Zelfstandig naamwoord

[B] het heer o

1. (verouderd) (militair) (onveranderlijk);  leger zn 

Afgeleide begrippen

• heerbaan, heerban, heerschaar, heerschare, heerstraat, heervaart, heerweg

Verwante begrippen

• armee,  leger zn , legermacht, troepenmacht

Gangbaarheid

• Het woord heer staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "heer" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie de doorverwijspagina op Wikipedia voor meer informatie.