uit

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  uit    (hulp, bestand)
• IPA: / œyt / (1 lettergreep)
• IPA:
  • (Noord-Nederland): /œʏ̯t/, /ʌʏ̯t/
  • (Vlaanderen, Brabant, Limburg): /œːt/

Woordafbreking

• uit

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘voorzetsel’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 870

afkomstig van: Middelnederlands: ute Oudnederlands: ūt, ūta = Verwant in Germaans: West: Engels: out (Angelsaksisch: út, úte), Duits: aus, (Oudhoogduits: úz), Fries: út (Oudfries: út) Noord: Zweeds: ut, ute, Deens: ud, ude Oost: Gotisch: ût

		vnw. bijw.
voorzetselbijwoord		uit
persoonlijk		eruit
aanwijz.	nabij	hieruit
	veraf	daaruit
vragend/betrekk.		waaruit

Voorzetsel

uit

1. geeft aan van welke plaats iets komt.

   • Dit komt uit de pot. 

Antoniemen

• in

Hyponiemen

   

achteruit afleiden uit avondje uit binnenuit bovenuit breeduit daaruit dag in, dag uit drinkuit eronderuit = eropuit ertussenuit eruit flapuit guluit heruit hiertussenuit hieruit honderduit = hooguit kijkuit koekuit languit onderuit platuit rechtuit ronduit sliepuit ten voeten uit = tussenuit vanuit vanwaaruit veruit vlakuit voluit vooruit vrijuit waartussenuit waaruit wijduit

Afgeleide begrippen

   

Uitmarkt uit-en-te-na uit-en-ter-na uitademen uitbaggeren uitbannen uitbarsten uitbaten uitbazuinen uitbeelden uitbeitelen uitbenen uitbesteden uitbetalen uitbijten uitblazen uitblijven uitblinken uitbloeien uitblussen uitbollen uitboren uitbouw uitbouwen uitbraak uitbraden uitbraken uitbranden uitbreiden uitbreken uitbrengen uitbroeden uitbuigen uitbuiken uitbuiten uitchecken uitdagen uitdagend uitdelen uitdenken uitdeuken uitdiepen uitdijen uitdoelpunt uitdoen uitdossen uitdoven uitdraai uitdraaien uitdragen uitdrijven uitdrinken uitdrogen uitdruipen uitdrukken uitdunnen uiteen uiteinde uitentreuren uiteraard uiterdijk uiterlijk uitermate uiterwaard uitfaden uitfluiten uitfoeteren uitgaaf uitgaan uitgaand uitgang uitgave uitgeleide uitgeprocedeerd uitgeven uitgieten uitglijden uitgloeien uitgooien uitgraven uitgroei uitgroeien uitgummen = uithaal uithalen uithangen uitheems uithoek uithollen uithongeren uithoren uithouden uithouwen uithuilen uithuizig uithuwelijken uitje uitjoelen uitjouwen uitkafferen uitkammen uitkauwen uitkeren uitkienen uitkiezen uitkijk uitkijken uitkleden uitkloppen uitknijpen uitknikkeren uitknippen uitkomen uitkomend uitkoop uitkopen uitkramen uitkrijgen uitkuisen uitlaat uitlachen uitladen uitlassen uitlaten uitleg uitleggen uitlekken uitlenen uitleven uitleveren uitlezen uitlijnen uitloggen uitlokken uitloop uitlopen uitlopend uitloten uitloven uitluiden uitmaken uitmalen uitmelken uitmergelen uitmesten uitmeten uitmiddelpuntig uitmonden uitmonsteren uitmunten uitmuntend uitnemen uitnemend uitnodigen uitnodigend uitoefenen uitpakken uitpersen uitplanten uitpluizen uitpraten uitproberen uitproduct uitproesten uitpuffen uitpuilen = uitpuilend uitputten uitputtend uitrangeren uitrazen uitreden uitregenen uitreiken uitreis uitrekenen uitrekken uitrichten uitrijden uitrit uitroeien uitroep uitroepen uitroken uitrollen uitruil uitruilen uitrukken uitrusten uitschakelen uitscheiden uitschelden uitschenken uitschieten uitschijten uitschot uitschreeuwen uitschrijven uitschuiven uitschulpen uitserveren uitslaan uitslaand uitslag uitslapen uitslepen uitsliepen uitslijpen uitslijten uitslingeren uitsloven uitsluiten uitsluitend uitslurpen uitsmelten uitsmeren uitsmijten uitsnijden uitsnuiten uitspannen uitsparen uitspatten uitspelen uitspinnen uitspitten uitsplitsen uitspoelen uitspoken uitspraak uitspreken uitspringen uitsprong uitspruiten uitspuiten uitspuwen uitstaan uitstaand uitstallen uitstap uitstappen uitstek uitsteken uitstekend uitstel uitstellen uitsterven uitstervend uitstijgen uitstippelen = uitstoot uitstoten uitstralen uitstralend uitstrekken uitstrijken uitstrijkje uitstromen uitstrooien uitstroom uitstulpen uittellen uitteren uittesten uittocht uittrap uittrappen uittrede uittreden uittrekken uitvaardigen uitvaart uitval uitvallen uitvaren uitvechten uitvegen uitverdedigen uitvergroten uitverkiezen uitverkoop uitverkopen uitvinden uitvlakken uitvliegen uitvlooien uitvlucht uitvoer uitvoeren uitvoerend uitvogelen uitvouwen uitvragen uitvreten uitwaaien uitwas uitwassen uitwateren uitwedstrijd uitweg uitwegen uitweiden uitweken uitwendig uitwerken uitwerpen uitwijden uitwijken uitwijzen uitwisselen uitwissen uitwonen uitwonend uitwrijven uitwringen uitwuiven uitzaaien uitzagen uitzakken uitzenden uitzet uitzetten uitzicht uitzieken uitzien uitzingen uitzinnig uitzitten uitzoeken uitzonderen uitzoomen uitzuigen uitzwaai uitzwaaien

Uitdrukkingen en gezegden

   

uit de boot vallen Uit de band springen gekke dingen doen die normaal niet worden gedaan Uit de boot vallen een eigen gang gaan Uit de brand zijn geholpen zijn, problemen opgelost Uit de duim zuigen iets verzinnen Uit de grond stampen erg snel iets opbouwen Uit de kluiten gewassen zijn Erg stevig en groot zijn Uit de lucht komen vallen erg plotseling en onverwacht Uit de pot van Egypte eten Nog thuis bij de ouders eten die voor je zorgen Uit de school klappen een geheim verklappen Uit een ander vaatje tappen anders gaan handelen Uit het goede hout gesneden iemand is ergens geschikt voor Uit het jaar nul zijn Niets voorstellen Uit het lood geslagen zijn niet meer weten hoe het verder moet Uit het oog, uit het hart. als je iemand niet meer ziet vergeet je hem ook sneller Uit het veld geslagen zijn helemaal van streek zijn Uit zijn as herrijzen opnieuw opgebouwd zijn na een brand Uit zijn koker komen Hij heeft het bedacht Uit zijn slof schieten erg boos worden ofwel: erg actief worden Uit zijn vel springen zeer kwaad zijn uit de hand lopen onbeheersbaar worden uit het leven stappen zelfmoord plegen uit hoofde van uit zijn dak gaan uitbundig alle remmen losgooien (er niet) over uit kunnen Als een pijl uit de boog (zijn) Snel vertrekken Als paddenstoelen uit de grond schieten Snel en in grote massa tevoorschijn komen De aap komt uit de mouw de waarheid wordt duidelijk De gestage drup holt de steen (uit). door het vol te houden wordt uiteindelijk wel het doel bereikt De handen uit de mouwen steken aan de slag gaan en aanpakken De kastanjes voor iemand uit het vuur halen Iemand anders het gevaarlijke werk laten doen De kat uit de boom kijken De kost gaat voor de baat uit. eerst moeten er kosten worden gemaakt alvorens men er iets aan verdienen kan De pijp uit gaan Een lot uit de loterij trekken precies de juiste persoon of ding gevonden hebben wat er nodig was Een rib uit je lijf een groot deel van het vermogen kosten Een rib uit mijn lijf Een veeg uit de pan krijgen een standje krijgen Ergens een slaatje uit slaan ergens een voordeeltje uit halen Goed uit de verf komen goed bij anderen overkomen Het ene oor in, het andere weer uit. iets (een raad e.d.) wel horen maar het vervolgens meteen weer vergeten; gezegd van hardleerse personen aan wie hetzelfde steeds weer opnieuw moet worden verteld Het ene woord haalt het andere uit. als de ene persoon een grote mond opzet, krijgt die dat van de ander terug Het hoge woord moet er uit. het moeilijke onderwerp waar iemand mee zit wordt uitgesproken Het moet uit de lengte of uit de breedte komen. het moet op een of andere manier gebeuren Het onderste uit de kan willen het uiterste willen Iemand uit de droom helpen iemand vertellen hoe het écht in elkaar zit Iemand uit de tent lokken het voor elkaar krijgen dat iemand iets doet Iemand uit het zadel lichten iemand zijn positie doen verliezen, iemand ontslaan Iemand uit het zadel werpen Iemand wegwerken, iemand in verlegenheid brengen Iemand uit zijn tent lokken Iemand het brood uit de mond stoten iemand het onmogelijk maken om in eigen inkomen te kunnen voorzien Iets uit de doeken doen iets uitleggen Iets uit de eerste hand hebben ergens zelf bij zijn geweest of hebben meegemaakt Iets uit zijn mouw schudden zonder moeite met iets komen Jij haalt mij de woorden uit mijn mond. Kan uit Nazareth iets goeds komen? wanneer iemand een bepaalde opvoeding heeft gehad kan daar nis goeds van verwacht worden Met het verkeerde been uit bed stappen een slecht humeur hebben Munt uit iets slaan ergens aan verdienen Nu komt de aap uit de mouw Oude koeien uit de sloot halen Oude problemen die niet meer ter zake doen oprakelen Pas uit de dop komen maar pas ergens aan deelnemen Stel niet uit tot morgen, wat je vandaag kunt doen. doelt op actie, wees niet lui of gemakzuchtig, ga door en wel nu. ofwel: door nu het werk al te doen geeft het later een rustiger gevoel Twee ruggen uit een varken willen snijden uit één ding dubbel het voordeel willen halen Veeg uit de pan Vroeg uit de veren zijn vroeg opstaan Wie 's nachts uit vissen gaat, moet overdag zijn netten drogen. als je teveel gedronken hebt, ben je de volgende dag niets waard Wie het onderste uit de kan wil hebben, krijgt de deksel op de neus. iemand die te begerig is loopt grote kans niets te krijgen Zich uit de markt prijzen door eigen toedoen laten anderen diegene links liggen Zich uit de naad werken hard werken Zich uit de voeten maken er van door gaan, gauw weggaan Zich het vuur uit de sloffen lopen heel erg zijn best doen de woning uit moeten uit de woning gezet worden handen uit de mouwen steken je daadwerkelijk ergens voor inzetten niet uit de verf komen niet goed tot zijn recht komen zich het vuur uit de sloffen lopen heel hard werken

Vertalingen

    1. geeft aan van welke plaats iets komt   

Duits: aus (de) Engels: out (en), out of (en) Frans: de (fr) Latijn: e (la), ex (la) Nedersaksisch: oet (nds), uut (nds)

Noors: fra (no) Nynorsk: frå (nn) Pools: z (pl) Tsjechisch: z (cs), ze (cs)

    uit de boot vallen   

Duits: das Nachsehen haben

	stellend
onverbogen	uit
verbogen	(alleen predicaat)

Bijvoeglijk naamwoord

uit

1. niet aan, stand van een apparaat.

   • Het koffiezetapparaat is al uit. 

2. balsport term voor als de bal buiten de lijnen van het speelveld is geraakt.

   • Die bal was uit! 

Bijwoord

1. bijwoordelijk deel van een scheidbaar werkwoord

   • Uitmaken: ik maak het nu uit. 

Antoniemen

• [1] aan
• [2] in

Uitdrukkingen en gezegden

de woning uit moeten

• Uit de woning gezet worden.

(er niet) over uit kunnen

• Iets niet snappen.

uit kunnen

• Rendabel zijn.

Vertalingen

    1. niet aan, stand van een apparaat   

Engels: off (en)

    2. balsport term voor als de bal buiten de lijnen van het speelveld is geraakt   

Engels: out (en)

    de woning uit moeten   

Duits: ausziehen müssen

Werkwoord

vervoeging van
uiten

uit

1. enkelvoud tegenwoordige tijd van uiten
2. gebiedende wijs van uiten

Gangbaarheid

• Het woord uit staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "uit" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.