door

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  door    (hulp, bestand)
• IPA: / dor / (1 lettergreep); /ˈdoːr/
  • (Noord-Nederland): [dʊːr]
  • (Vlaanderen, Brabant): [doːr]

Woordafbreking

• door

Woordherkomst en -opbouw

• erfwoord, als voorzetsel aangetroffen vanaf 901

afkomstig van: Middelnederlands: dore Oudnederlands: thuro Germaans: *þurh Indo-Europees: *tr-

Verwant in Germaans: West: Engels: through (Angelsaksisch: thuru), Duits: durch, (Oudhoogduits: duruh), Fries: troch (Oudfries: thur, thore)

Voorzetsel

door

1. de handelende persoon bij een lijdende vorm

   • Het afval wordt wekelijks door vuilnismannen opgehaald. 
   • Dit huis is door mijn vader gebouwd. 

2. de oorzaak

   • In de herfst heeft de trein vaak vertraging door gladheid van het spoor. 

   ▸ Ze ging naar de zonsondergang kijken vanuit het water, maar kwam er niet meer uit door de sterke stroming. Haar lichaam werd pas dagen later gevonden.

3. in

   • We liepen uren door het park. 

4. tijdens, gedurende

   • Het is hier in het weekend veel drukker dan door de week. 

5. doorheen, binnenin van de ene kant naar de andere kant

   • Het water stroomt door de leiding. 

6. doorheen, aan de ene kant naar binnen en aan de andere kant naar buiten

   • Het valt niet mee de draad door het oog van de naald te steken. 

7. als achterzetsel: doorheen, van de ene kant naar de andere kant, aan de ene kant naar binnen en aan de andere kant naar buiten

   • De gang door. 

   Belangrijk: strikt gesproken moet zo'n achterzetsel grammaticaal worden opgevat als een bijwoord (1.)

8. als achterzetsel: van het begin tot het einde, gedurende

   • Jantje heeft de hele dag door zitten zeuren. 

9. door ... te + infinitief; de procedure die gevolgd wordt om het doel te bereiken

   • Je kunt de bus laten stoppen door op de knop te drukken. 

10. de ene stof is door de andere gemengd

    • Er zat teveel peper door het eten. 

Synoniemen

• [2] ten gevolge van
• [3] in
• [5] doorheen
• [6] doorheen
• [7] doorheen
• [8] gedurende, tijdens, (soms kun je het zonder gevolgen weglaten)

Hyponiemen

   

aldoor backdoor binnendoor daardoor daaronderdoor erdoor eronderdoor ertussendoor halfdoor hierdoor middendoor onderdoor outdoor outdoor- rechtdoor tussendoor vandoor waardoor

Afgeleide begrippen

   

door de week door- en doorslecht doorademen doorbakken doorberekenen doorbetalen doorbijten doorbijter doorbladeren doorblazen doorbloeden doorboren doorbraak doorbranden doorbreken doorbrengen doorbuigen doordat doordenken doordeweeks doordien doordraaien doordrammen doordraven doordrenken doordrijven doordringen doordringend doordruk doordrukken doorduwen dooreen doorgaan doorgaand doorgaans doorgang doorgeven doorgraven doorgroeven doorgronden doorhakken doorhalen doorhangen doorhebben doorheen doorjagen doorkiezen doorkijk doorkijken doorklieven doorklikken doorkneed doorknippen doorkoken doorkomen doorkrijgen doorkruipen doorkruisen doorlaat doorladen doorlaten doorleren doorleven doorlezen doorlichten doorliggen doorlinken doorloop doorlopen doorlopend doorluchtig doormaken doormars doormeten doormeter doormidden doormodderen doornemen doorpluizen doorpraten doorprikken doorregen doorreis doorreizen doorrijden doorschakelen doorschemeren doorschieten doorschijnen doorschijnend doorschrijven doorschuiven doorseinen doorsijpelen doorslaan doorslaand doorslag doorslijten doorslikken doorsmeren doorsmering doorsnede doorsnee doorsnijden doorspekken doorspelen doorspitten doorspoelen doorspreken doorstaan doorstappen doorstart doorstarten doorsteek doorsteken doorstoken doorstoten doorstrepen doorstromen doorsturen doortasten doortastend doortimmerd doortocht doortochten doortrappen doortrekken doorvaart doorvaren doorvechten doorverbinden doorverkoop doorverkopen doorvertellen doorverwijzen doorvlechten doorvloeien doorvoer doorvoeren doorvragen doorwaden doorwaken doorwegen doorweken doorwerken doorweven doorwoekeren doorworstelen doorwrocht doorzagen doorzakken doorzenden doorzetten doorzetter doorzeven doorzien doorzijgen doorzoeken doorzonkamer doorzonwoning

Anagrammen

• oord, rood

Uitdrukkingen en gezegden

• De kogel door de kerk laten gaan

De beslissing nemen

• De kogel is door de kerk

• Door de bomen het bos niet meer zien

Door een overvloed aan informatie het overzicht verliezen

• Door de mand vallen

Door bepaalde zaken die duidelijk worden en blijk geven de waarheid ander is dan gedacht

• Door de mazen van het net kruipen

op slimme manier proberen ergens onder uit te komen

• Door de neus boren

iemand anders iets de mogelijkheid ontnemen

• Door de wol geverfd

• Door de wol geverfd zijn

een deugniet zijn

• Door de wol geverfd zijn.

zeer ervaren zijn

• Door de zure appel heen bijten

beginnen met een lastig/vervelend karwei

• Door dik en dun

• Door dik en dun gaan

alles overhebben voor iemand

• Door een hennepen venster moeten kijken

opgehangen worden

• Door een ringetje halen (kunnen)

er goed verzorgd uit zien

• Door het oog van de naald kruipen

ternauwernood aan gevaar ontsnappen

• Door merg en been gaan

hartverscheurend zijn

• Door roeien en ruiten gaan

• Door schade en schande wordt men wijs.

een mens leert het beste van z'n fouten

• Door vragen wordt men wijs.

Door het stellen van vragen kun je veel te weten komen en veel kennis opdoen

• Een streep door de rekening halen

de schuld van iemand kwijtschelden en het er niet meer over hebben

• Een streep door de rekening zijn

alles door de war halen

• Er loopt een streep door

• Ergens een streepje door lopen

erg vreemd zijn, zich abnormaal gedragen

• Iemand door de mosterd halen

op duidelijke wijze te horen krijgen wat iemand fout gedaan heeft

• Iemand door de mangel halen

iemand lang en streng ondervragen

• Iemand iets door de neus boren

• Iemands naam door de slijk halen

lelijke dingen over iemand vertellen

• Iets door de vingers zien

doen alsof de fouten van een ander niet opgemerkt worden

• Met de hoed in de hand komt men door het ganse land.

iemand die vriendelijk is bereikt meer in het leven dan iemand die onaardig en onbeleefd is

• Niet door de beugel kunnen

iets is verkeerd om te doen

• Recht door zee gaan

altijd eerlijk zijn

• Schitteren door afwezigheid

iedereen valt het op dat iemand afwezig is

• Voor iemand door het vuur gaan

elkaar altijd helpen

• Men wordt eerder door een strontkar overreden dan door een koets

Vertalingen

    1. bij lijdende vorm   

Duits: durch (de), von (de) Engels: by (en) Papiaments: door di / dor di, pa

Spaans: por (es) Russisch: (instrumentalis) Veluws: deur

    2. oorzaak   

Duits: durch (de) Engels: from (en), by (en) Papiaments: door / dor, a causa di / a kousa di

Spaans: por (es) Veluws: deur

    3. in   

Duits: durch (de) Engels: through (en)

Veluws: deur

    6. als achterzetsel: doorheen   

Duits: durch (de) Engels: through (en)

Papiaments: door di / dor di Veluws: deur

Bijwoord

		vnw. bijw.
voorzetselbijwoord		door
persoonlijk		erdoor
aanwijz.	nabij	hierdoor
	veraf	daardoor
vragend/betrekk.		waardoor

door

1. bijwoordelijk deel van een scheidbaar werkwoord met klemtoon op dóór,
   1. benadrukt dat de handeling onverminderd voortgaat

      • Je moet dóórwerken of dóórlopen! 
      • Zij heeft de hele straat vandaag doorgelopen. 

   2. geeft aan dat de handeling een verplaatsing binnen het object meebrengt

      • Je kunt het water van de afwas nu wel doorspoelen. 
      • Ik neem de informatie door. 

2. als eerste deel van een onscheidbaar werkwoord, zonder klemtoon op door
   1. geeft aan dat de handeling helemaal voltooid wordt

      • Zij heeft de de opleiding tot arts doorlópen. 

   2. geeft aan dat de handeling van de ene kant tot de andere kant van een object uitwerking heeft

   • Hij doorbóórde de draak met zijn speer. 

3. versterkend voorvoegsel helemaal

   • Het zijn doorbrave mensen. 

4. prepositioneel deel van een voornaamwoordelijk bijwoord

   • Hij wordt er soms door in de war gebracht. 

Uitdrukkingen en gezegden

• [3] door en door
• [1] kruip-door-sluip-door

Hyponiemen

    2. als eerste deel van een onscheidbaar werkwoord, zonder klemtoon op door, geeft aan dat de handeling helemaal voltooid wordt

dooraderen doorbloeden doorboren doorbreken doordesemen doordrenken doorgroeven doorgronden doorkruiden doorkruisen doorleven doorlopen doorschouwen doorspekken doorspoelen doorstaan doorsteken doorstralen doortintelen doorvlechten doorvlijmen doorvloeien doorvoelen doorvorsen doorwarmen doorweken doorweven doorwoelen doorwonden doorzeven doorzien doorzweten doorzwikken

    3. als versterkend eerste deel van een bijvoeglijk naamwoord (intensief)

doorarm doorbraaf dooreerlijk doorgeleerd doorgoed doorkoud doorkundig doornat doorrijp doorslecht doorwarm

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	door	doren
verkleinwoord	doortje	doortjes

Zelfstandig naamwoord

de door m

1. dwaas
2. centrale deel van vogelei

Gangbaarheid

• Het woord door staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "door" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

Engels

enkelvoud	meervoud
door	doors

Zelfstandig naamwoord

door

1. deur

Hyponiemen

• backdoor
• halfdoor
• outdoor

Anagrammen

• odor, ordo, rood

Wolof

Uitspraak

• Geluid:  door    (hulp, bestand)

Werkwoord

door

1. beginnen, starten