gaan

Nederlands

naamwoord van handeling
zelfstandig	bijvoeglijk
gaan	gaand
gang	gegaan

Uitspraak

• Geluid:  gaan    (hulp, bestand)
• IPA: / ɣan / (1 lettergreep)
  • (Noord-Nederland): /χaːn/
  • (Vlaanderen, Brabant, Limburg): /ɣaːn/

Woordafbreking

• gaan

Woordherkomst en -opbouw

• erfwoord in de betekenis van ‘zich voortbewegen’ aangetroffen vanaf 901

• afkomstig van: Middelnederlands: gaen, gaan, ghan, ganghen Oudnederlands: gān Germaans: *gānan Indo-Europees: *ǵʰēh₁-

  Verwant in Germaans: West: Engels: go (Angelsaksisch: gān), Duits: gehen, (Oudhoogduits: gān, gēn), Fries: gean (Oudfries: gān, gunga) Noord: Zweeds/Deens/Noors: gå (Oudnoords: *gá) Oost: Gotisch: gaggan

  Verwant in andere Indo-Europese talen: Grieks: κίω, κιγχανω, κιχανω

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
gaan	ging	gegaan
klasse 7	volledig

Werkwoord

gaan

1. ergatief zich in een bepaalde richting bewegen, meestal van de spreker af

   • Hij ging naar Amerika. 

   ▸ Ze waren naar buiten gegaan om te plassen maar werden daar plotseling omringd door een blauwe lichtbol.

2. mogelijk zijn

   • Dat gaat niet. 

3. hulpwerkwoord vormt een onmiddellijke toekomende tijd

   • En nu ga ik slapen. 

   ▸ Wat had ik nu spijt van het plan om de zonsondergang en zonsopkomst vanaf de top te willen gaan bekijken.

   ▸ Zo stil mogelijk ging ik rechtop in mijn slaapzak zitten en probeerde mijn overvolle blaas geruisloos te legen.

4. hulpwerkwoord (Belgisch-Nederlands) vormt een toekomende tijd, net als zullen

   • Jullie gaan nog staan kijken! 

   ▸ Het kan best zijn dat we het nooit echt gaan weten.

   ▸ Als het aan Vereecke ligt, komt er nog een veertigste, of zelfs vijftigste editie van de Night of the Proms. ‘Het kan, maar we beseffen dat dat niet vanzelf gaat gaan.’

   ▸ Jamaar, is 't gij die vertelt of is 't ik? Ge gaat gaan horen.

   ▸ Als je met 0-2 gaat gaan winnen bij een rechtstreekse concurrent dan kan je niet anders dan tevreden zijn.

Opmerkingen

• [3], [4] In Algemeen Nederlands wordt 'gaan' alleen gebruikt voor een toekomende tijd als een beweging aangekondigd wordt ('Ik ga slapen') of iets wat vooraf beslist werd ('Ze gaan volgende maand trouwen'). Ook voor uitspraken over het weer wordt in het Algemeen Nederlands 'gaan' gebruikt ('Het gaat vriezen vannacht'). In Belgisch-Nederlands, en vooral in dialecten, is het gebruik van 'gaan' veel ruimer. Ook bij werkwoorden die niet echt een handeling uitdrukken, wordt soms 'gaan' gebruikt. Dit kan zelfs "gaan gaan" als combinatie van de betekenissen 3 en 4 opleveren.

Hyponiemen

   

aangaan achteraangaan achtergaan achternagaan achteruitgaan afgaan afghaan alleengaand begaan bijgaan binnengaan buitengaan dichtgaan diepgaan diepgaand doodgaan doorgaan doorgaans eraan gaan eraan onderdoor gaan erheen gaan erin gaan ernaartoe gaan eronderdoor gaan eropuit gaan eroverheen gaan ertegenaan gaan eruit gaan ervandoor gaan ervantussen gaan ervoor gaan failliet gaan fout gaan gelijkgaan heengaan hooggaand ingaan kapotgaan kerkgaan kermisgaan langsgaan lediggaan losgaan meegaan misgaan nagaan neergaan omgaan omhooggaan omlaaggaan ondergaan onderuitgaan ontgaan opengaan opgaan opzijgaan overgaan overstag gaan platgaan rondgaan samengaan schoolgaan schootgaan schuilgaan short gaan slapengaan stukgaan te boven gaan te buiten gaan te gronde gaan te lijf gaan te werk gaan tegengaan tekeergaan teloorgaan tenietgaan teruggaan toegaan uiteengaan uitgaan verdergaan vergaan voorafgaan voorbijgaan voorgaan vooropgaan voortgaan vooruitgaan vreemdgaan weggaan welgaan

Afgeleide begrippen

• Indiëganger, dames gaan voor, gaanpad, gaanstok, roerganger, vakantieganger

Typische woordcombinaties

• [1] naar de <leeftijd> gaan
  (informeel) nog maar weinig jonger dan <leeftijd> jaar zijn, tegen de <leeftijd> lopen

1. ▸ Ik ga nu naar de 50 en heb nog nooit een smoking gedragen.

Uitdrukkingen en gezegden

   

[1] gaan met die banaan [1] gaan voor [1] dames gaan voor [1] te boven gaan Aan de haal gaan ergens mee vandoor gaan Aan hetzelfde euvel mank gaan dezelfde fouten maken als iemand anders Alleen de zon gaat voor niets op. voor welvaart moet gewerkt worden, niks is gratis Als de berg niet tot Mohammed komt, zal Mohammed tot de berg gaan. genoegen nemen met wat er beschikbaar/mogelijk is Als het schip lek is, gaan de ratten van boord. als het verkeerd loopt, laten valse vrienden je in de steek Bij de duivel te biecht gaan iets aan iemand vertellen die niet te vertrouwen is Boven de pet gaan Er niets van begrijpen Buiten zijn boekje gaan dingen doen die die eigenlijk aan z'n baas moet overlaten of die die niet mag Daarvan gaan er dertien in een dozijn. iets heel gewoons De bietenbrug op gaan De boer op gaan de (niet-fysieke) markt opgaan om iets te verkopen De breeveertien op gaan De kogel door de kerk laten gaan De beslissing nemen De koninklijke weg gaan De kost gaat voor de baat uit. eerst moeten er kosten worden gemaakt alvorens men er iets aan verdienen kan De kruik gaat zo lang te water tot hij barst De kruik gaat zolang te water, tot zij breekt. men kan gevaarlijke dingen blijven doen totdat het misgaat. De pijp uit gaan De weg van alle vlees gaan dood gaan Die vlieger gaat niet op. die gedachte gaat niet lukken Door dik en dun gaan alles overhebben voor iemand Door merg en been gaan hartverscheurend zijn Door roeien en ruiten gaan Er gaan veel makke schapen in een hok. wanneer iedereen rustig blijft, passen veel mensen in dezelfde ruimte Er gaat een dominee voorbij. in een gezelschap zwijgt iedereen plotseling Er Spaans aan toe gaan erg wild en rumoerig aan toe gaan Er is een tijd van komen en een tijd van gaan Ergens met lood in de schoenen naar toe gaan ergens verschrikkelijk tegen opzien Ergens prat op gaan erg trots over iets zijn en erover opscheppen Hard tegen hard gaan niemand die wil toevoegen en er beide voor gaan om te winnen Het gaat er Hoeks en Kabeljauws aan toe Het gaat me niet in de koude kleren zitten Het bloed kruipt waar het niet gaan kan. verborgen wensen en verlangens komen vroeg of laat bewust of onbewust bovendrijven, je kan ze niet onderdrukken ofwel: familieleden nemen het uiteindelijk steeds weer voor elkaar op Het hoekje om gaan dood gaan Het leven gaat niet altijd over rozen. het is niet altijd zo mooi, iedereen heeft wel eens tegenvallers IJskoud zijn gang gaan zich nergens van aantrekken Iets over z'n kant laten gaan ergens niets van aantrekken In conclaaf gaan Met de kippen op stok gaan vroeg naar bed gaan Met opgestoken/opgestreken zeil naar iemand toe gaan boos naar iemand toe gaan of boos bij iemand binnen komen Met pak en zak (gaan) met veel bagage gaan Naar Canossa gaan zich aan een ander onderwerpen Naar de barrebiesjes gaan totaal verloren gaan zonder dat er iets van overbleef (bv schip) Naar de filistijnen gaan kapot gaan Naar de gallemiezen gaan Naar de haaien gaan ten onder gaan, zinken ofwel: zeer grote problemen krijgen en wellicht ophouden te bestaan Naar de kelder gaan Verongelukken (en met een schip: zinken) Naar de knoppen gaan Niet over één nacht ijs gaan voorzichtig te werk gaan Niet over rozen gaan er zijn nogal wat moeilijkheden. Om een luchtje gaan dood gaan Op pad gaan Een reis maken •  Als je alleen op pad gaat zijn er ook risico’s en verleidingen. Zo zou ik van een berg af kunnen vallen, opgegeten kunnen worden door een beer of een wel heel erg leuke vrouw tegen kunnen komen.   Om zeep gaan dood gaan Onder zeil gaan gaan rusten of slapen ofwel: vertrekken of weggaan Op de fles gaan failliet gaan Op/met de apostelpaarden gaan lopend Over de schreef gaan een ernstige fout maken Over de tong gaan over iemand worden vervelende dingen steeds gezegd Over lijken gaan alles voor iets over hebben ofwel: alle goede en foute mogelijkheden gebruiken om het doel maar te halen Overstag gaan na aandringen/lang er mee wachten toegeven Piano aan gaan Heel rustig en langzaam gaan Recht door zee gaan altijd eerlijk zijn Te boven gaan Te kust en te keur gaan zeer ruime keus hebben Tegen de klippen op gaan aan een stuk doorgaan (met liegen) Ter ziele gaan gestorven zijn of sterven ofwel: ook figuurlijk: iets dat niet meer bestaat of actief is Tot het gaatje gaan volhouden Van de bok op de ezel gaan snel van onderwerp wisselen zonder rode draad Van een leien dakje gaan het gaat eenvoudig/goed zonder problemen Van zijn stokje gaan flauwvallen Verstek laten gaan Voor anker gaan ergens gaan wonen en langer verblijven Voor het lapje gaan zeer voorspoedig gaan zonder problemen Voor iemand door het vuur gaan elkaar altijd helpen Voor niets gaat de zon op. alles kost geld en moeite, behalve datgene wat van de zon komt Wie boter op zijn hoofd heeft moet niet in de zon gaan lopen. als je zelf iets gedaan hebt wat verkeerd is, moet je een ander niet van beschuldigen als die hetzelfde gedaan heeft aan de slag gaan gaan werken aan land gaan / aan wal komen van boord gaan, uit de boot stappen ervandoor gaan weggaan hand in hand gaan samengaan, altijd samen voorkomen overkop gaan bankroet gaan uit zijn dak gaan uitbundig alle remmen losgooien

Vertalingen

    1. zich in een bepaalde richting bewegen   

Afrikaans: gaan (af) Albanees: ecën (sq) Angelsaksisch: gan (ang), wendan (ang), wadan (ang), faran (ang), feran (ang) Arabisch: ذهب (ar) (ðáhaba) Armeens: գնալ (hy) Baskisch: joan (eu) Catalaans: anar (ca) Chinees: 去 (zh) (qù) Duits: gehen (de) Engels: go (en) Esperanto: iri (eo) Filipijns: magpatuloy Fins: mennä (fi) Frans: aller (fr) Grieks: πάω (el) (páo) Hebreeuws: הלך (he) (halákh) Hongaars: megy (hu) Ido: irar (io) Iers: téigh (ga) Indonesisch: pergi (id) Italiaans: andare (it) Koerdisch: çûn (ku)

Koreaans: 가다 (ko) (gada) Kroatisch: ići (hr) Latijn: ire (la), vadere (la) Novial: vada Oudnoords: líða Oekraïens: йти (uk) Papiaments: bay (Curaçao), bai (Aruba) Perzisch: رفتن (fa) (ræftæn) Pools: iść (pl), chodzić (pl) Portugees: ir (pt) Quechua: riy (qu) Reto-Romaans: ir (rm) Roemeens: a merge (ro), a duce (ro) Russisch: идти (ru) (itti) Siciliaans: iri (scn), annari (scn) Sloveens: iti (sl), oditi (sl) Spaans: ir (es), andar (es) Telugu: వెళ్ళు (te) (vellu), పోవు (te) (povu), వెళ్ళిపోవు (te) (vellipovu) Thai: ไป (th) (pai) Turks: gitmek (tr) Vietnamees: đi (vi) Zweeds: gå (sv)

    aan de slag gaan   

Duits: sich an die Arbeit machen

    aan land gaan / aan wal komen   

Duits: an Land gehen

    ervandoor gaan   

Duits: sich davonmachen (de), türmen (de)

    uit zijn dak gaan   

Duits: sehr böse werden

    voor iets gaan   

Duits: etwas anstreben (de)

    Zijn haren gingen (recht) overeind staan.   

Duits: Ihm sträubten sich die Haare.

Gangbaarheid

• Het woord gaan staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "gaan" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

• frequentie in teksten in het Nederlands uit België, op een 7-puntsschaal:

        7

• frequentie in teksten uit België, vergeleken met die in Nederland, op een 7-puntsschaal:

        1

Afrikaans

Uitspraak

• geluid

stamtijd
infinitief	voltooid deelwoord
gaan	gegaan
	volledig

Werkwoord

gaan

1. gaan

   «Ek gaan môre rugby speel.»

   Ik ga morgen rugby spelen.