mes

Een broodmes

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  mes    (hulp, bestand)
• IPA: /mɛs/

Woordafbreking

• mes

Woordherkomst en -opbouw

• [A]: In de betekenis van ‘snijwerktuig’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1240
  • >Germaans *mati + *sahs: voedsel-zaag, waarvan het laatste element weer afgesleten is, vgl. Duits: Messer; het eerste element is nog bewaard in metworst
• [B]: van Jiddisch מת (mes) "lijk"

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	mes	messen
verkleinwoord	mesje	mesjes

Zelfstandig naamwoord

[A] mes o

1. (gereedschap) (huishouden) een dun lang werktuig met een scherp geslepen kant waarmee gesneden kan worden

   • Hij nam een mes en sneed het brood ermee. 

Verwante begrippen

• degen, dolk, kris, krabber, schaar, schraper, vijl, vouwbeen, zwaard

Hyponiemen

   

Holmes aardappelmes baardmes bankmes beenhouwersmes boommes boterhammes botermes bowiemes breekmes broodmes canneleermes chefmes cuttermes dolkmes dolmes duikmes entmes fileermes fruitmes gammames goudmes graveermes griffelmes groentemes haalmes hakmes hangmes hobbymes hoefmes houwmes jachtmes junglemes kaakmes kaals mes kaasmes kapmes kartelmes kelnermes kelnersmes kerfmes keukenmes klapmes kloofmes knipmes koksmes krommes kruismes laatmes lasmes lasrook loodmes microtoommes oestermes ontleedmes opstrijkmes padvindersmes paletmes pannenkoekmes papiermes pennenmes plamuurmes ploegmes radeermes rambomes reemes scalpeermes scheermes schildermes schildersmes schilmes schraapmes schrapmes schroodmes schubmes slachtmes slagersmes slagmes snijmes snoeimes springmes stanleymes steekmes stekmes stopmes tafelmes tempermes tornmes trancheermes trekmes uitbeenmes valmes veegmes verfmes vilmes vismes vleesmes vlindermes voegenmes voorsnijmes vouwmes weidmes weimes werpmes wiegemes zaagmes zakmes

Afgeleide begrippen

   

Mesdag mesaanval mesbeschermer mesheft meshouder meskant mespunt mespuntje messchede messcherp messenblok messenkoker messenlegger messenmaker messenschede messenset messenslijper messentrekker messentrekkerij messenverbod messenwerper messlijper messnede messnee messteek mesvijl mesvis mesvisje

Overerving en ontlening

• Japans: メス (mesu), een medische term: scalpel

Uitdrukkingen en gezegden

• Als een [warm] mes door de boter gaan

Heel gemakkelijk gaan

• De messen slijpen

Alles in gereedheid brengen (voor iets wat veel inspanning vergt)

• Het mes tussen de tanden hebben

Zich keihard voor iets inzetten omdat er heel veel op het spel staat (vaak in de vorm met het mes tussen de tanden)

• Iemand het mes op de keel zetten

Allerlei middelen gebruiken om iemand onder druk te zetten

• Iets voor het mes hebben

• Met het mes in de buik (blijven) zitten

• Onder het mes gaan

Een examen of onderzoek moeten ondergana; (medisch) geopereerd worden

• Onder het mes zitten

Een examen hebben, ofwel: in angstige omstandigheden zitten

Spreekwoorden

• Daar hangt het mes uit

Dat is een echte uitdaging

• Des baljuws messen snijden zeer

De rechtspraak reikt ver

• Het mes snijdt aan twee kanten

1) Iets levert op twee manieren en/of voor beide partijen voordeel op; 2) Men kan er op verschillende manieren tegenaan kijken

• Het zijn niet allen koks die lange messen dragen

Uiterlijk vertoon bewijst niets, ofwel: het gereedschap hebben maakt iemand nog geen vakman

Vertalingen

    1. snijwerktuig   

Afrikaans: mes (af) Angelsaksisch: seax (ang), cnīf (ang) Arabisch: سكين (ar) Aragonees: cuitiello (an) Armeens: Դանակ (hy) Asturisch: cuchellu (ast), cuchiellu (ast) Aymara: khariña (ay) Azeri: bıçaq (az) Bambara: muru (bm) Banjar: lading Baskisch: aizto (eu), ganibet (eu) Bemba (Zambia): umwele Bengaals: ছুরি (bn) Birmees: ဓား (my) Bosnisch: nož (bs) Bretons: kontell (br) Bulgaars: нож (bg) m Catalaans: ganivet (ca) m, coltell (ca) m, cotell (ca) m Cebuano: kutsilyo Centraal-Koerdisch: چەقۆ (ckb) Chamorro: se'se' (ch) Cherokee: ᎭᏰᎳᏍᏗ (chr) Cheyenne: motšêške (chy) Chinees: 小刀 (zh) Cornisch: collel (kw) Corsicaans: cultedda (co) Deens: kniv (da) Duits: Messer (de) o Engels: knife (en) Esperanto: tranĉilo (eo) Estisch: nuga (et) Faeröers: knívur (fo) Fijiaans: sele (fj) Fins: veitsi (fi) Frans: couteau (fr) Fries: mes (fy) Galicisch: coitelo (gl) Gan: 刀 (gan) Georgisch: დანა (ka) Grieks: μαχαίρι (el) o (machéri) Guarani: kyse (gn) Haïtiaans Creools: kouto Hebreeuws: סכין (he) Hindi: चाकू (hi) Hongaars: kés (hu) Ido: kultelo (io) Iers: scian (ga) IJslands: hnífur (is) Indonesisch: pisau (id) Inuktitut: savik (iu) Italiaans: coltello (it) m Jakoets: быһах Jamaicaans Patois: naif (jam) Japans: ナイフ (ja) (naifu) Javaans: lading (jv) Kabylisch: ezzar Kazachs: пышақ (kk) Kinyarwanda: yuma (rw) Kirgizisch: бычак (ky) Kituba: mbele Koerdisch: kêr (ku) Komi: пурт Koongo: mbele Koreaans: 나이프 (ko) Kroatisch: nož (hr) Latijn: culter (la) Lets: nazis (lv) m Limburgs: mets (li)

Lingala: mbɛlí (ln) Litouws: peilis (lt) m Lombardisch: cortell (lmo) Luxemburgs: Messer (lb) Macedonisch: нож (mk) Malayalam: കത്തി (ml) Maleis: pisau (ms) Maori: maripi (mi) Mingreels: ხამუ (xmf) Mirandees: faca Nahuatl: tecpatl (nah) Napolitaans: curtiégl Nepali: चक्कु (ne) Newaars: कुँइँ (new) Noors: kniv (no) Nynorsk: kniv (nn) Occitaans: cotèl (oc) m Oeigoers: پىچاق (ug) Oekraïens: ніж (uk) Oezbeeks: pichoq (uz) Ossetisch: кард Oudnoords: sledda v (een sikkelvormig mes) Pampangan: kutsiliu Papiaments: kuchiu Perzisch: چاقو (fa) Pools: nóż (pl) m Portugees: faca (pt) Quechua: p'itina (qu) Roemeens: cuțit (ro) o Russisch: нож (ru) m Samoaans: naifi (sm) Sango: zembe (sg) Schots: knife (sco) Schots-Gaelisch: sgian (gd), coitelo (gd) Servisch: нож (sr) / , nož (sr) Servo-Kroatisch: nož (sh) Siciliaans: cuteddu (scn) Sindhi: banga (sn) Sloveens: nož (sl) Slowaaks: nôž (sk) Somalisch: mindi (so) Spaans: cuchillo (es) Soendanees: péso (su) Surinaams: nefi Swahili: kisu (sw) Swazi: úmu-khwá (ss) Tadzjieks: корд (tg) Tagalog: kutsilyo (tl) Tamil: கத்தி (ta) Telugu: కత్తి (te) Thai: มีด (th) Tibetaans: གྲི། (bo) Tsjechisch: nůž (cs) Tsjetsjeens: урс Turks: bıçak (tr) Urdu: چھری (ur) Vietnamees: dao (vi) Waals: coutea (wa) Waray-Waray: kutsilyo (war) Welsh: cyllell (cy) Wepsisch: veič (vep) Wit-Russisch: нож (be) Wolof: paaka (wo) Xhosa: imela Yucateeks: lomob Zoeloe: ummese (zu) Zweeds: kniv (sv)

Zelfstandig naamwoord

[B] mes o

1. (Jiddisch-Hebreeuws) overledene in de uitdrukking: kaals mes

Synoniemen

• mit

Gangbaarheid

• Het woord mes staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek van het Centrum voor Leesonderzoek uit 2013 werd "mes" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Afrikaans

Uitspraak

• geluid

Zelfstandig naamwoord

mes

1. (gereedschap) mes

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Frans

Uitspraak

• Geluid:  mes    (hulp, bestand)
• IPA: /mɛ/, /me/

Woordafbreking

• mes

nominatief	genitief	datief	accusatief	benadrukt
je	mon / ma / mes	moi	me	moi

Bezittelijke voornaamwoorden in het Frans
bezitter:		wat bezeten wordt:
		enk		mv
		m	v	—
enk	1e pers.	mon	ma	mes
	2e pers.	ton	ta	tes
	3e pers.	son	sa	ses
mv	1e pers.	notre		nos
	2e pers.	votre*		vos*
	3e pers.	leur		leurs
* als beleefdheidsvorm zowel meervoud als enkelvoud

Bezittelijk voornaamwoord

mes mv (m en v)

1. mijn (bij woorden in het meervoud)

   «Je cherche mes parents.»

   Ik ben op zoek naar mijn ouders.

Uitdrukkingen en gezegden

1. «Les amis des mes amis sont mes amis.»

   Vrienden van mijn vrienden zijn ook mijn vrienden.

Fries

Uitspraak

• Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?

Zelfstandig naamwoord

mes

1. (gereedschap) mes

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Limburgs

Uitspraak

• IPA: /mɐ(ː)s/ (Etsbergs)

Persoonlijk voornaamwoord

mes

1. onbeklemtoond genitief van ich.

Litouws

Uitspraak

• IPA: /mæːs/

Persoonlijk voornaamwoord

mes

1. wij

Spaans

Uitspraak

• Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?

Woordafbreking

• mes

enkelvoud	meervoud
mes	meses

Zelfstandig naamwoord

mes m

1. maand