dienst

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  dienst    (hulp, bestand)

Woordafbreking

• dienst

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘het dienen’ voor het eerst aangetroffen in 1240.
• Naamwoord van handeling van dienen met het achtervoegsel -st; Middelnederlands dienst, ontwikkeld uit Oergermaans *þewanōst-, nomen actionis afgeleid uit het w.w. *þewanōn- ‘dienen’; zie verder dienen. Evenals Nederduits Deenst, Duits Dienst en Fries tsjinst.

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	dienst	diensten
verkleinwoord	dienstje	dienstjes

Zelfstandig naamwoord

de dienst m *

1. bepaalde vorm van hulpverlening, bijstand of assistentie

   • Iemand een dienst bewijzen. 

2. (economie) een eenheid voor werktijd, zoals bij ploegendienst

   • Bij een dienst van acht uur of langer beginnen en eindigen de pauzes in de periode gelegen tussen drie uur na aanvang en drie uur voor het einde van de arbeid. 

3. (maatschappij) een dienstverlenende instantie, vaak als onderdeel van een overkoepelende organisatie

   • De sociale dienst van de gemeente verstrekt uitkeringen aan uitkeringsgerechtigden. 
   • De horeca-ondernemers kozen massaal voor de gemeentelijke dienst die bij hen het vet kwam ophalen. 

4. (economie) een economisch product (goed) in niet-fysieke vorm

   • In dit geval verleent het reisbureau een dienst als bedoeld in artikel 18, § 1, 1° of 3° van het Wetboek. 

   ▸ De anonimiteit en vluchtigheid die een verblijf in een hotel normaal gesproken kenmerken, die de sensatie van treurnis en opwinding teweegbrengen dat je tijdelijk in een niemandsland tussen vertrek van huis en thuiskomst verzeild bent geraakt, waar, omdat er niets gebeurt, net zo goed alles zou kunnen gebeuren, en die een man alleen tussen vreemde lakens na een whisky te veel, achterovergeslagen op een kruk aan de bar in de lobby met een laatste slappe grap voor de stoïcijns glazen polerende barman, op het idee kunnen brengen dat er geen haan naar zou kraaien als hij de nachtportier belde met de vraag of hij iemand kende die haar diensten aanbood, waarbij het alleen die whisky te veel is die hem ervan weerhoudt om dat ook echt te doen, zijn hier in Grand Hotel Europa bleke herinneringen aan een moderniteit die zich ver weg van hier afspeelt in een andere wereld.

5. (religie) kerkdienst, een godsdienstoefening

   • Aan het einde van de dienst werd gezamenlijk het ¨Onze Vader¨ gebeden. 
   • De predikanten De Lange (hervormde kerk), Van den Hout (gereformeerde kerk) en Wittmer (baptistengemeente) leiden de dienst. Van den Hout houdt de preek, waarin hij vertelt dat hij drie jongens heeft - alle drie op de basisschool - en dat ze het thuis wel eens 'gezellig' maken.  

6. (militair) dienstplicht, het ingevolge van de opkomstplicht verplicht dienen van een militair (historisch in Nederland)
7. (militair) militaire ~, het vrijwillig dienen van een beroepsmilitair

   • Misschien was dat wel de reden waarom Albert meteen aan het begin van de oorlog dienst had genomen.  

8. (economie) in ~ zijn van: een aanstelling hebben bij een bedrijf of andere organisatie

   ▸ Als ingenieur in dienst van de Noorse staat zou zijn loon 600 Noorse kronen per jaar zijn geweest plus vrije kost en inwoning, dat wilde zeggen het recht om te wonen zoals hij nu woonde maar dan met zes of zeven meter hoge sneeuwhopen voor het huis.

• 
  2. Gesneuvelde militairen in dienst
• 
  3. De sociale dienst in Paramaribo
• 
  5. Dienst gehouden in Doornspijk

Opmerkingen

• 'Dienst' is een uitzondering op de vaste regel dat zelfstandig gebruikte werkwoordsstammen met het achtervoegsel -st vrouwelijk zijn. In de praktijk wordt dienst vooral in betekenis 3 ook wel als vrouwelijk woord gebruikt. Van Dale en de Woordenlijst Nederlandse Taal beschouwen het woord echter uitsluitend als m.

Hyponiemen

   

18+-dienst 24 uursdienst GPRS-dienst Rijksgebouwendienst Rijksluchtvaartdienst Rijksvoorlichtingsdienst Taaladviesdienst WAP-dienst aankoopdienst aanwezigheidsdienst accountantsdienst adviesdienst afgodendienst afgodsdienst afhaaldienst afluisterdienst afscheidsdienst alarmdienst ambulancedienst antifraudedienst arbeidsdienst arbodienst archiefdienst auditdienst autobusdienst autodienst automatiseringsdienst avonddienst bakendienst bankdienst bardienst basispostdienst bededienst bedrijfsdienst beeldendienst begeleidingsdienst begrafenisdienst belastingdienst belastingsdienst bemiddelingsdienst bereikbaarheidsdienst berichtendienst besteldienst bestuursdienst betaaldienst beveiligingsdienst bewakingsdienst bezorgdienst binnendienst binnendoordienst bloedtransfusiedienst bodedienst boodschappendienst bootdienst bouwdienst breedbanddienst breedbandinternetdienst broederdienst buitendienst burgerdienst busdienst camachedienst charterdienst chauffeursdienst clouddienst communicatiedienst computerdienst continudienst contraspionagedienst controledienst corveedienst crisisdienst dagdienst dankdienst datadienst datalekdienst deden dienst deed dienst deeldienst delcrederedienst deltadienst depannagedienst dieetdienst documentatiedienst doe dienst doelgroepdienst doen dienst doet dienst doktersdienst doopdienst doorverbinddienst douanedienst drieploegendienst drugsbestrijdingsdienst e-maildienst emigratiedienst eredienst estafettedienst explosievendienst expresdienst fallusdienst feestbusdienst felicitatiedienst fetisjdienst garnizoensdienst gebedsdienst gemaksdienst gemeenschapsdienst gemeentedienst gemeentereinigingsdienst gezondheidsdienst girodienst godendienst godsdienst gravendienst groendienst gronddienst handdienst handlangersdienst havendienst heen-en-weerdienst herdenkingsdienst herendienst hersteldienst hondenuitlaatdienst hoogdienst huisgodsdienst huisvestingsdienst hulpdienst hulpverleningsdienst immigratiedienst informatiedienst ingenieursdienst inlichtingendienst inspectiedienst internetdienst interventiedienst jaardienst jeugddienst jobdienst kabeldienst kapitaaldienst karteldienst kerkdienst kerstdienst kerstnachtdienst keuringsdienst kinderdienst klachtendienst klantendienst klassendienst klussendienst knipseldienst koerierdienst koeriersdienst koordienst kopiedienst kopieerdienst krijgsdienst kwartierdienst leerdienst leesdienst legerdienst legervoorlichtingsdienst liefdedienst lijkdienst lijndienst lippendienst lokaaldienst loodsdienst loondienst loopdienst luchtdienst luchtvaartdienst luchtwachtdienst luisterdienst marineluchtvaartdienst middagdienst mijnendienst mijnopruimingsdienst milieudienst minimumdienst mms-dienst mugdienst multimediadienst muziekdienst muziekruildienst nachtdienst nachtveiligheidsdienst nadienst naturalisatiedienst natuurdienst naverkoopdienst nieuwsdienst nooddienst ochtenddienst offerdienst ogendienst ombudsdienst omgevingsdienst onderhoudsdienst onderwijsbegeleidingsdienst onderzeedienst onderzoeksdienst onlinedienst ontmijningsdienst ontsmettingsdienst opbouwdienst opendeurdienst ophaaldienst oppasdienst opruimingsdienst opsporingsdienst ordedienst overdienst overheidsdienst p2p-dienst paasdienst pakjesdienst passagiersdienst pechdienst pendeldienst persdienst personeeldienst personeelsdienst piketdienst plantsoendienst plantsoenendienst ploegendienst poetsdienst politiedienst postcheque-en-girodienst postdienst postgirodienst preventiedienst publiciteitsdienst rampendienst recherchedienst reddingsdienst regeringsdienst reinigingsdienst rijksaccountantsdienst rijksbelastingdienst rijksdienst rijksgebouwendienst rijksluchtvaartdienst rouwdienst ruiterdienst schooladviesdienst schoolbegeleidingsdienst schoonmaakdienst seksdienst servicedienst shiftdienst shuttledienst slaapdienst slavendienst sleepdienst sms-dienst sneldienst sociale dienst spandienst spionagedienst spoeddienst spoedgevallendienst spoordienst spoorwegdienst sportdienst spraakdienst staatsdienst staatsveiligheidsdienst stadsdienst stadsreinigingsdienst stafdienst storingsdienst stormwaarschuwingsdienst straatdienst streamingdienst studiedienst surveillancedienst taaladviesdienst tafeldienst takeldienst tandemtaxidienst taxidienst tele-informatiedienst telecommunicatiedienst teledienst telefoondienst televisiedienst telexdienst tewerkstellingsdienst toldienst tolkendienst torpedodienst transfusiedienst treindienst trombosedienst trouwdienst tweeploegendienst uitrukdienst uitvaartdienst uitvoeringsdienst uitwisseldienst uitwisselingsdienst uitzenddienst uniformdienst uurdienst v-dienst veegdienst veerdienst veiligheidsdienst velddienst venusdienst verbindingsdienst verkeersdienst verkoopdienst verkoopsdienst verplegingsdienst vertaaldienst vervoerdienst vervoersdienst videostreamingsdienst vierentwintiguursdienst vijfploegendienst vleeskeuringsdienst voorlichtingsdienst vreemdelingendienst vriendendienst vroegdienst vroondienst vrouwendienst vuilnisdienst vuilnisophaaldienst vuilophaaldienst wachtdienst webdienst webmaildienst wederdienst weekdienst weekenddienst weerdienst weiger dienst weigerde dienst weigerden dienst weigeren dienst weigert dienst wekdienst winterdienst wisseldienst woningdienst woorddienst zangdienst zeedienst zoekdienst zomerdienst zondagdienst zondagsdienst zonnedienst

Afgeleide begrippen

   

dienst na verkoop dienst-gsm dienstaanwijzing dienstauto dienstbaar dienstbelang dienstbetoon dienstbetrekking dienstbevel dienstbier dienstbode dienstboek dienstbrief dienstbril dienstchef dienstcommissie dienstcompartiment dienstdag dienstdoen dienstdoend dienstdoener dienstenaanbod dienstenbalans dienstenbedrijf dienstenbond dienstencentrum dienstencheque dienstenconcern diensteneconomie dienstengroep dienstenknooppunt dienstenleverancier dienstenmarkt dienstenorganisatie dienstenpakket dienstenpaspoort dienstenpost dienstenreclame dienstenrichtlijn dienstensector dienstenstructuur dienstenverkeer dienstfiets dienstgebouw dienstgeheim dienstgesprek diensthond diensthoofd diensthuis dienstig dienstijver dienstingang dienstjaar dienstkleding dienstklopper dienstknecht dienstkring dienstleiding dienstlift dienstlijn dienstmaagd dienstman dienstmededeling dienstmeid dienstmeisje dienstneming dienstnoodwendigheid dienstnota dienstonderdeel dienstorder dienstoverschrijdend dienstpaard dienstperiode dienstpersoneel dienstpet dienstpistool dienstplicht dienstregeling dienstreglement dienstreis dienstrooster dienststempel dienststuk diensttelefoon diensttijd dienstuniform diensturen dienstvaardig dienstvak dienstverband dienstverhouding dienstverkeer dienstverlenend dienstverlener dienstverlening dienstverrichter dienstverrichting dienstvlag dienstvoertuig dienstvolk dienstvoorschrift dienstvrouw dienstwagen dienstwapen dienstweg dienstweigeren dienstwillig dienstwoning dienstzaak dienstzegel gedienstig indienstneming indienststelling indiensttreding zakelijke dienstverlening

Uitdrukkingen en gezegden

• (iets kan) buiten dienst zijn

niet werken, kapot zijn

• Aangeboden dienst is zelden aangenaam

• De dienst uitmaken

vertellen wat er gebeuren moet

• De ene dienst is d'anderen waard

wanneer iemand helpt, doet men graag iets terug

• de staat van dienst

Vertalingen

Onderstaande vertalingen dienen nagekeken te worden en omgezet in de bovenstaande tabellen. Nummers na de vertalingen komen niet noodzakelijk overeen met de opgegeven definities. Voor meer uitleg zie WikiWoordenboek:Hoe vertalingen nakijken.

    1.   

Deens: tjeneste (da) Duits: Dienst (de) m Engels: service (en) Frans: service (fr) m Fries: tsjinst (fy)

Luxemburgs: Déngscht (lb) m Papiaments: servisio Spaans: servicio (es) m Zweeds: tjänst (sv)

    4. kerkdienst   

Engels: service (en), worship service (en)

Spaans: culto (es) m

Bijwoord

dienst

1. bijwoordelijk deel van een scheidbaar werkwoord

   • dienstdoen: dat deed dienst als warmte-isolatie. 

Gangbaarheid

• Het woord dienst staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "dienst" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Middelnederlands

	enkelvoud	meervoud
nominatief	dienst	dienste
genitief	diensts	dienste
datief	dienste	diensten
accusatief	dienst	dienste

Zelfstandig naamwoord

dienst m (soms o)

1. dienst