se

Niet te verwarren met: sé, sê, še, Se, SE, S.E., -se

Nederlands

Uitspraak

Geluid: se (hulp, bestand) vn
- IPA: / se / (1 lettergreep)
Geluid: se (hulp, bestand) zn
- IPA: / ɛsˈe / (2 lettergrepen)

Woordafbreking

se

Woordherkomst en -opbouw

vn: van Latijn se of Frans se
zn: (initiaalwoord) schoolexamen

_{Niet in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Taalunie vn.}

Wederkerend voornaamwoord

se

zich als deel van uit het Latijn ontleende uitdrukkingen
zich als deel van uit het Frans ontleende uitdrukkingen

Typische woordcombinaties

Zelfstandig naamwoord

het se o

(onderwijs) deel van het eindexamen dat door de onderwijsinstelling zelf wordt afgenomen
▸ De opdeling in centraal examen (ce) en schoolexamen (se) heeft de charme van helderheid en duidelijkheid. In het ce toets je vooral de concepten van een vak, in het se vooral de contexten.^[1]

Schrijfwijzen

SE (gangbare vorm, afwijkend van de spellingregels voor afkortingen)

Antoniemen

ce

Gangbaarheid

In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "se" herkend door:

17 %	van de Nederlanders;
43 %	van de Vlamingen.^[2]

Verwijzingen

↑ Weblink bron
Jan Veldhuis geciteerd door Marlies Hagers
“Cijfers en letters” (16 december 2006) op nrc.nl
↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

Afrikaans

Uitspraak

IPA /sə/ geluid

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Nederlandse zijn

Bezittelijk voornaamwoord

se

z'n, d'r, vormt achtergeplaatst een bezitsrelatie tussen twee naamwoorden
«Dit is pa se pyp.»
Dit is vaders pijp.

«Wie se kar is dit?»
Wiens auto is dis?

«R50.- se vleis.»
Vijftig rand aan vlees.

Schrijfwijzen

s'n
Oude schrijfwijze: syn

Angelsaksisch

Uitspraak

IPA: /se/

Woordafbreking

se

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Proto-Germaanse *sa

Lidwoord

se

de; mannelijk bepaald lidwoord

Schrijfwijzen

þe

Overerving en ontlening

Engels: the

Centraal-Huasteeks Nahuatl

Hoofdtelwoord

se

één

Cimbrisch

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Middelhoogduitse si / sie

Persoonlijk voornaamwoord

se

zij, ze; 3e persoon meervoud

Schrijfwijzen

ze

Deens

Uitspraak

IPA: /seː/

Woordafbreking

se

Woordherkomst en -opbouw

Afkomstig van het Ouddeense werkwoord se

stamtijd
onbepaalde wijs	tegenwoordige tijd	verleden tijd	voltooid deelwoord
se	ser	så	set
	volledig

Werkwoord

se

zien
«Jeg har set en bjørn.»
Ik heb een beer gezien.

«Har du set en god film kampesten?»
Hebt u een kei goeie film gezien?

Verwijzingen

se in:
Det Danske Sprog- og Litteraturselskab
Den Dankse Ordbog op website:ordnet.dk

Frans

Uitspraak

IPA: /sə/

Persoonlijk voornaamwoord

nominatief	genitief	datief	accusatief	benadrukt
se	-	se	se	soi

se

3e persoon enkelvoud en meervoud, wederkerend of wederkerig gebruikt. - zich, elkaar

Fries

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Oudfriese se

Persoonlijk voornaamwoord

se

ze; 3e persoon vrouwelijk enkelvoud onderwerpsvorm

Synoniemen

sy
hja

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Oudfriese se

Persoonlijk voornaamwoord

se

ze; 3e persoon meervoud onderwerpsvorm

Synoniemen

sy
hja

Italiaans

Uitspraak

Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?
IPA: /se/

Woordafbreking

se

Voegwoord

se

als, indien
«Se avessi fatto come ti dicevo, lei ci sarebbe stata!»
Als je gehandeld had zoals ik je zei, dan zou zij er geweest zijn!

Spreekwoorden

Dei se e dei ma son piene le fosse.

Na de feiten is het gemakkelijk om allerlei veronderstellingen en bezwaren te uiten. (letterlijk: De graven zitten vol alsen en maren.)

Koerdisch

Zelfstandig naamwoord

se

(roofdieren) hond

Latijn

Persoonlijk voornaamwoord

	enkelvoud meervoud
nominatief	-
accusatief	sē, sēsē
genitief	suī
datief	sibi
ablatief	sē, sēsē

sē

zich, zichzelf (reflexief in een hoofdzin, slaat terug op het onderwerp van die hoofdzin)
«Māter in speculō sē videt.»
Moeder ziet zich in de spiegel.

«Sē amat.»
Hij houdt van zichzelf.
hij, zij, het (reflexief in een bijzin, slaat terug op het onderwerp van de hoofdzin)
«Dux dīcit sē cōpiās vīcisse.»
De leider zegt dat hij de troepen heeft overwonnen.

Verwante begrippen

sēsē (versterkt)
is (niet-reflexief gebruikt)

Limburgs

Uitspraak

IPA: /sɐ/ (Etsbergs)

Woordherkomst en -opbouw

Verzwakking van sóm

Persoonlijk voornaamwoord

se

onbeklemtoonde nominatief van doe

Luxemburgs

Uitspraak

IPA: /zə/

Woordafbreking

se

Persoonlijk voornaamwoord

se

ze; clitische vorm 3e persoon vrouwelijk nominatief enkelvoud
ze; clitische vorm 3e persoon vrouwelijk accusatief enkelvoud

Persoonlijk voornaamwoord

se

ze; clitische vorm 3e persoon nominatief meervoud
ze; clitische vorm 3e persoon accusatief meervoud

Middelengels

Uitspraak

IPA: /sɛː/, /seː/

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Angelsaksische sǣ

Zelfstandig naamwoord

se

(aardrijkskunde) zee; een uitgestrekt oppervlak zoutwater dat het grootste deel van de aarde bedekt

Schrijfwijzen

Overerving en ontlening

Engels: sea

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Angelsaksische hēo / hīo

Persoonlijk voornaamwoord

se

zij, ze; 3e persoon vrouwelijk enkelvoud

Schrijfwijzen

Overerving en ontlening

Engels: she
Schots: scho, shu

Middelnederduits

Uitspraak

IPA: /seː/

Woordafbreking

se

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Oudsaksische sia / siu

Persoonlijk voornaamwoord

se

zij, ze; 3e persoon vrouwelijk nominatief enkelvoud
zij, ze; 3e persoon vrouwelijk accusatief enkelvoud

Persoonlijk voornaamwoord

se

zij, ze; 3e persoon nominatief meervoud
zij, ze; 3e persoon accusatief meervoud

Schrijfwijzen

Overerving en ontlening

Nedersaksisch: se, zee
Plautdietsch: see

Middelnederlands

Persoonlijk voornaamwoord

se

ze, hun; 3e persoon accusatief meervoud

Verwante begrippen

si

Nedersaksisch

Uitspraak

IPA: /se/, /sɛɪ/, /ze/, /zɛɪ/

Woordafbreking

se

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Middelhoogduitse se / sê / sia / su

Persoonlijk voornaamwoord

se

zij, ze; 3e persoon vrouwelijk nominatief enkelvoud
haar; 3e persoon vrouwelijk accusatief enkelvoud

Schrijfwijzen

sä, sei, seu, zai, ze, zee, zie
–

Synoniemen

–
heur

Persoonlijk voornaamwoord

se

zij, ze; 3e persoon nominatief meervoud
hun, ze; 3e persoon accusatief meervoud

Schrijfwijzen

sei

Synoniemen

sulie
jem, jüm

Verwante begrippen

Nedersorbisch

Uitspraak

IPA: /sɛ/

Woordafbreking

se

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Proto-Slavische *sę

Wederkerend voornaamwoord

se

zich, zichzelf

Afgeleide begrippen

se wě

Noord-Fries

Uitspraak

IPA: /sɛ/

Woordafbreking

se

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Oudfriese siā

Werkwoord

se

zien

Noors

Uitspraak

Geluid: se (hulp, bestand)
IPA: / seː /

Woordafbreking

se

Woordherkomst en -opbouw

Afkomstig van het Oudnoordse woord sjá

Naar frequentie	56

vervoeging
onbepaalde wijs	se
tegenwoordige tijd	ser
verleden tijd	så
voltooid deelwoord	sett
onvoltooid deelwoord	seende
lijdende vorm	ses sees
gebiedende wijs	se
vervoegingsklasse	onregelmatig
opmerking

Werkwoord

se

onovergankelijk zien
«Se der, nå regner det.»
Zie daar, het regent nu.
onovergankelijk kijken
«Katter ser godt i mørke.»
Katten zien goed in het donker.
overgankelijk bekijken
«Sånn sett er alt i orden.»
Zo gezien is alles in orde.

Synoniemen

[2]: stirre ww
[2]: kikke ww
[3]: betrakte ww
[3]: kikke på ww

Uitdrukkingen en gezegden

se bort fra
se etter
se fram til
se gjennom
se igjen
se med til
se ned på

se opp
se opp til
se ovenfor
se på
se på fjernsyn
se på noe "zich iets bekijken"
se på tv
se seg for

se seg om
se seg tilbake
se sitt snitt
se stivt på
se stort på
se ut

Opmerkingen

Nynorsk: [1-3]: sjå ww

Oudfries

Persoonlijk voornaamwoord

se

zij, ze; 3e persoon vrouwelijk enkelvoud

Persoonlijk voornaamwoord

se

zij, ze; 3e persoon vrouwelijk meervoud

Oudsaksisch

Uitspraak

IPA: /seː/

Woordafbreking

se

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Proto-Germaanse *sa

Lidwoord

se

de; mannelijk bepaald lidwoord

Verwante begrippen

siu v
that o

Pools

Uitspraak

IPA: /sɛ/

Woordafbreking

se

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Proto-Slavische *sę

Wederkerend voornaamwoord

se

(spreektaal) zich, zichzelf; wederkerend voornaamwoord

Synoniemen

sobie

Tsjechisch

		enkelvoud
nominatief	lange vorm	-
genitief	korte vorm	sebe
	lange vorm
	na voorzetsel
datief	korte vorm	si
	lange vorm	sobě
	na voorzetsel	sobě
accusatief	korte vorm	se
	lange vorm	sebe
	na voorzetsel	sebe
vocatief	lange vorm	-
locatief	na voorzetsel	sobě
instrumentalis	korte vorm	sebou
	lange vorm
	na voorzetsel

Uitspraak

IPA: /sɛ/
Geluid: se (hulp, bestand)

Woordafbreking

se

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Proto-Slavische *sę

Wederkerend voornaamwoord

se

zich, zichzelf; accusatief wederkerend voornaamwoord
«Vidím se v zrcadle.»
Ik zie mezelf in de spiegel.

Schrijfwijzen

(dialect: Moravisch) sa

Opmerkingen

Het voorzetsel se wordt gebruikt voor woorden die beginnen met een s en z en eventueel voor woorden die beginnen met een š en ž of die anders moeilijk uit te spreken zijn. In alle andere gevallen wordt het voorzetsel s gebruikt.

Schrijfwijzen

s

Voorzetsel

se + instrumentalis

met
«Půjdeš se mnou do kina?»
Ga je met mij mee naar de bioscoop?

Opmerkingen

Het voorzetsel se wordt gebruikt voor woorden die beginnen met een s en z en eventueel voor woorden die beginnen met een š en ž of die anders moeilijk uit te spreken zijn. In alle andere gevallen wordt het voorzetsel s gebruikt.

Schrijfwijzen

s

Verwijzingen

Internetová jazyková příručka - Ústav pro jazyk český AV ČR (Tsjechisch)
Slovník spisovného jazyka českého - Ústav pro jazyk český AV ČR (Tsjechisch)

Westfaals

Uitspraak

IPA: /zɛi̯/

Woordafbreking

se

Persoonlijk voornaamwoord

se

(Münsterlands), (Zuidwestfaals) zij, ze; 3e persoon nominatief enkelvoud
(Münsterlands) hun, ze; 3e persoon accusatief enkelvoud

Schrijfwijzen

sä, seu
–

Synoniemen

–
iär / öhr

Persoonlijk voornaamwoord

se

(Münsterlands), (Zuidwestfaals) zij, ze; 3e persoon nominatief meervoud
(Münsterlands) hun, ze; 3e persoon accusatief meervoud

Zweeds

Uitspraak

Geluid: se (hulp, bestand)
IPA: /seː/

Naar frequentie	78

stamtijd
infinitief	verleden tijd	supinum
se	såg	sett
	volledig

Werkwoord

se

zien

[Cijfers_en_letters-1] Weblink bron
Jan Veldhuis geciteerd door Marlies Hagers
“Cijfers en letters” (16 december 2006) op nrc.nl

[2] Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

[1]

[2]

	enkelvoud		meervoud
	bijvoeglijk	zelfstandig	bijvoeglijk	zelfstandig
1^e persoon	my	myne	ons	ons s'n
2^e persoon (informeel)	jou	joune	jul julle	julle s'n
2^e persoon (formeel)	u	u s'n	u	u s'n
3^e persoon (mannelijk)	sy	syne	hul hulle	hulle s'n
3^e persoon (vrouwelijk)	haar	hare	hul hulle	hulle s'n
3^e persoon (onzijdig)	sy	syne	hul hulle	hulle s'n
Achtergeplaatste vormen
	se		s'n