kruis

1. kruis

9. muziekteken

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  kruis    (hulp, bestand)

Woordafbreking

• kruis

Woordherkomst en -opbouw

• Leenwoord uit het Latijn, in de betekenis van ‘twee balken die elkaar rechthoekig snijden’ voor het eerst aangetroffen in 991
• Van het Latijnse crux.

3,12,13	enkelvoud	meervoud
naamwoord	kruis	kruisen
verkleinwoord	kruisje	kruisjes

4,7,9	enkelvoud	meervoud
naamwoord	kruis	kruisen kruizen
verkleinwoord

Zelfstandig naamwoord

kruis o

1. (wiskunde) geometrisch figuur waarin twee rechte lijnen elkaar snijden
2. constructie van twee onder een hoek aan elkaar vastgemaakte onderdelen
3. ongeluk of ellende
4. symbolisch teken (het rode kruis, hakenkruis, Andreaskruis)
5. (religie) christelijk religieus symbool afgeleid van de kruisiging van Jezus Christus

   ▸ Als ik de volle maan zie sla ik vreemd genoeg altijd een kruis, kus mijn duim en wijs naar de maan als gebaar van dankbaarheid voor de rijke ervaringen in mijn leven en de mensen om mij heen.

   ▸ Ook al ben ik geen katholiek, toch sla ik vaak een kruisje voor mijn borst.

6. (militair) militaire onderscheiding
7. (anatomie) deel van het menselijk lichaam waar de benen samenkomen
8. (kleding) plaats waar de pijpen van een broek samenkomen
9. (muziek) teken in de muzieknotatie dat de verhoging van een toon met een halve stap aangeeft
10. (biologie) achterste deel van paardachtige dieren
11. (wiskunde) plusteken of maalteken
12. (medisch) een van de kruisverenigingen
13. (numismatiek) een van beide zijden van een munt
14. folterwerktuig.
15. (scheepvaart) bovendeel van een anker

Synoniemen

• [4]: crucifix, kruisbeeld
• [9]: kruisteken, verhogingsteken

Antoniemen

• [9]: mol, verlagingsteken
• [12]: munt

Hyponiemen

   

andreaskruis andrieskruis ankerkruis antoniuskruis appelkruis askruis assenkruis bisschopskruis bolkruis borstkruis commandeurskruis dubbelkruis erekruis gaffelkruis grootkruis hagelkruis hakenkruis halskruis handkruis hengselkruis hugenotenkruis jeneverkruis kerkenkruis klaverkruis krukkenkruis leliekruis maalkruis maddox-kruis meetkruis moordkruis officierskruis oorlogskruis ordekruis overkruis passiekruis plaskruis processiekruis relikwiekruis ridderkruis tasjeskruis taukruis triomfkruis veldkruis verzetskruis vliegerkruis wegkruis wiekenkruis zoenkruis

Afgeleide begrippen

   

kruisafneming kruisallergie kruisarm kruisbalk kruisband kruisbanier kruisbasiliek kruisbeeld kruisbek kruisbes kruisbeschermer kruisbesmetting kruisbestuiving kruisbeuk kruisbevruchting kruisbloem kruisbloemig kruisboog kruiscorrelatie kruisdagen kruisdistel kruisdood kruisdoorn kruisdraad kruisdraging kruisen kruiser kruisfinale kruisgang kruisgewelf kruisharing kruisheer kruisheuvel kruishoofd kruishoogte kruishout kruisinfectie kruising kruisjassen kruiskade kruiskerk kruiskop kruiskoppeling kruiskozijn kruiskruid kruislegende kruislicht kruismast kruismol kruisnet kruisoffer kruisoprichting kruisorganisatie kruispeiling kruispijler kruisplaat kruisprocessie kruisproduct kruisproef kruispunt kruisraket kruisreactie kruisrelatie kruisresistentie kruisridder kruisrijm kruisschakelaar kruisschakeling kruisschroevendraaier kruissjorring kruissleutel kruissnarig kruissnelheid kruisspin kruisstaal kruisstaf kruissteek kruissteen kruisstelling kruisstoot kruisstraat kruissubsidie kruistabel kruisteken kruistitel kruistocht kruisvaan kruisvaarder kruisvaart kruisvenster kruisverband kruisvereniging kruisverheffing kruisverhoor kruisverkoop kruisvermogen kruisverwijzing kruisvormig kruisvuur kruisweg kruiswerk kruiswissel kruiswoord kruiswortel kruiszijde kruizenruiker

Verwante begrippen

• [9] accident, alteratie, herstellingsteken, voorteken, voortekening

Spreekwoorden

• Elk huis(je) heeft zijn kruis(je).

• God geeft kracht naar kruis.

• Ieder moet zijn eigen kruis dragen.

• Men draagt het kruis niet altijd op zijn rug.

• Met zwijgen kruist men de duivel.

• [5]: Onze lieve Heer van het kruis bidden.

• Twee geloven in een huis is een groot kruis.

Uitdrukkingen en gezegden

• [5]: iemand het (heilig) kruis (achter)nageven

iemand verwensen; hopen dat bezoek niet terugkomt

• iemand het kruis uit de broek vragen

• kruis of munt gooien

Vertalingen

    1. geometrisch figuur   

Albanees: kryq (sq) m Angelsaksisch: crūċ (ang) Bosnisch: krst (bs) m Catalaans: creu (ca) v Duits: Kreuz (de) o Engels: cross (en) Esperanto: kruco (eo) Estisch: rist (et) Fins: risti (fi), rasti (fi) Frans: croix (fr) v Grieks: σταυρός (el) m Hongaars: kereszt (hu) IJslands: kross (is) m Italiaans: croce (it) v Kroatisch: križ (hr) m

Latijn: crux (la) v Lets: krusts (lv) o Malayalam: കുരിശ് (ml) (kuriSu) Noors: kryss (no) o Nynorsk: kryss (nn) o Occitaans: crotz (oc) v Oekraïens: хрест (uk) m Papiaments: krus Pools: krzyż (pl) m Portugees: cruz (pt) v Russisch: крест (ru) m (kr'est) Schots-Gaelisch: crois (gd) Spaans: cruz (es) v Tsjechisch: kříž (cs) m Zweeds: kors (sv) o, kryss (sv) o

    4. symbool   

Deens: kors (da) o Duits: Kreuz (de) o Engels: cross (en) Frans: croix (fr) v Italiaans: croce (it) v Kroatisch: križ (hr) m

Noors: kors (no) o Nynorsk: kors (nn) m Pools: krzyż (pl) m Portugees: cruz (pt) v Spaans: cruz (es) v Waals: croes (wa)

    5. christelijk religieus symbool afgeleid van de kruiziging van Jezus Christus   

Duits: Kreuz (de) o, Kruzfix (de) o

Oudnoords: fróða v

Werkwoord

vervoeging van
kruisen

kruis

1. eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van kruisen
   

   • Ik kruis. 

2. gebiedende wijs van kruisen
   

   • Kruis! 

3. (bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van kruisen
   

   • Kruis je? 

Gangbaarheid

• Het woord kruis staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek van het Centrum voor Leesonderzoek uit 2013 werd "kruis" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.