spelen

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  spelen    (hulp, bestand)
• IPA: /ˈspeːlə(n)/

Woordafbreking

• spe·len

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘zich vermaken’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1236

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
spelen	speelde	gespeeld
zwak -d	volledig

Werkwoord

spelen

1. onovergankelijk recreatief en/of ontspannend bezig zijn

   • De kinderen zijn rustig aan het spelen. 

2. (muziek) muziek maken op een muziekinstrument

   ▸ In een begeleidend citaat vertelt Muskee dat ze dixieland speelden op VVD-feestjes voor mensen met een clubsjaal en glazen sherry in de hand - niet leuk, een beetje oubollig. Hij stapte spoedig over naar The Rocking Strings, dat Shadows-achtige rock & roll speelde, compleet met pakjes en pasjes. Ze hadden een heel talentvolle gitarist, Muskees vriend Eelco Gelling.

   ▸ Tatertot was helemaal op dreef en had inmiddels geregeld dat Necktie met zijn gitaar kon meedoen met de lokale bluegrassband die in de brouwerij aan het spelen was.

3. onovergankelijk niet serieus bezig zijn
4. onovergankelijk ~ met onvoorzichtig/ondoordacht/onbezonnen omgaan met iets kostbaars

   • Hij speelt met zijn leven! 

5. (seksualiteit) met zichzelf ~ masturberen
6. overgankelijk, (toneel), (filmkunst) invulling geven aan een rol [3]
7. het vervullen van een functie

   ▸ Waarschijnlijk was het helemaal niet terecht geweest dat hij de twee Duitse schrijvers had vervloekt die om een of andere reden niet samen in het Grand Hotel in Saltsjôbaden wilden verblijven, zodat een van hen, helaas de bolsjewiek en niet de Nobelprijswinnaar, bij hen thuis in Villa Bellevue moest logeren. Wat tot gevolg had dat hij naar huis moest om de gastheer te spelen.

   ▸ Buikhuisen kwam eind jaren 70 in opspraak nadat hij had aangekondigd onderzoek te willen doen naar de rol die erfelijkheid speelt bij crimineel gedrag. Buikhuisen was op dat moment werkzaam als hoogleraar criminologie aan de Universiteit van Leiden. Zowel in het maatschappelijk debat als onder zijn collega's kregen zijn onderzoeksvoorstellen felle kritiek.

Hyponiemen

   

aanspelen afspelen bespelen bijspelen binnenspelen damspelen doodspelen doorspelen fluitspelen gelijke spelen gelijkspelen gitaarspelen harpspelen inspelen kaartspelen kapotspelen klaarspelen komediespelen koningsspelen kwijtspelen meespelen naspelen omspelen onderdoorspelen opspelen overspelen pianospelen platspelen quitte spelen rondspelen samenspelen schaakspelen tegenspelen terugspelen thuis spelen toespelen toneelspelen uitspelen valsspelen verspelen vioolspelen volksspelen volspelen voorspelen voortspelen vrijspelen wegspelen wereldspelen zinspelen zoekspelen

Afgeleide begrippen

   

gespeel langspeelband langspeelplaat speelautomaat speelavond speelbaar speelbal speelbank speelbeurt speelbord speelbos speelcultuur speeldag speeldatum speeldoos speeldrift speelduivel speelduur speelerf speelfilm speelgedrag speelgeld speelgelegenheid speelgenoot speelgerechtigd speelgoed speelhal speelhelft speelhoek speelhol speelhuis speeljaar speeljongen speelkaart speelkalender speelkamer speelkameraad speelkasteel speelkind speelklaar speelklok speelkooi speelkracht speelkwartier speellijst speellokaal speelmakker speelmakkertje speelman speelmanier speelmat speelmeubel speelminuut speelmogelijkheid speelmolen speelmuziek speelnoot speelotheek speelparadijs speelpark speelperiode speelplaats speelplan speelplein speelplek speelplezier speelplicht speelpop speelraket speelreis speelronde speelruimte speelschema speelschuld speelseizoen speelsgewijs speelstad speelster speelsterkte speelstijl speelstraat speeltafel speeltechniek speeltempo speelterrein speeltheater speeltijd speeltoestel speeltoren speeltuig speeltuin speeluur speelveld speelverbod speelvlak speelvloer speelvogel speelwagen speelweefsel speelwei speelweide speelwerk speelwijze speelwinkel speelzaal speelziek speelzieke speelzone speelzucht speler spelerijden spelevaren speling

Uitdrukkingen en gezegden

• [1] met de voeten spelen
• Advocaat van de duivel spelen

Iemand die iets verkeerds heeft gedaan, desondanks verdedigen

• De eerste viool spelen

Het hoogste woord hebben en de baas spelen

• De vermoorde onschuld spelen

Zie onschuld

• Hoog spel spelen

veel of grote risico's nemen

• Hoog spel spelen

Veel of grote risico's nemen

• Iemand in de kaart spelen

Iemand onbewust helpen (terwijl dat juist niet de bedoeling is)

• Luistervinkje spelen

Stiekem een gesprek tussen anderen afluisteren

• Met vuur spelen

Met gevaarlijke dingen laks omgaan, gevaarlijke dingen doen

• Mooi weer spelen

Iets mooier voordoen dan het is, vaak om het eigen gezicht te redden (vgl. de schone schijn ophouden)

• Onder één hoedje spelen

Samen iets oneerlijks doen

• Op de poot spelen

Bij de kleinste tegenslag flink tekeergaan/razen

• Open kaart spelen

Eerlijk en openhartig zijn

• Parten spelen

• Poot-aan spelen

Hard doorwerken (om op tijd te zijn)

• Va-banque spelen

Vertalingen

    1.   

Duits: spielen (de) Engels: to play (en) Frans: jouer (fr) Hebreeuws: לשחק (he) Papiaments: hunga Pools: grać (pl) Russisch: играть (ru) (imperfectief) (igrát') , поиграть (ru) (perfectief) (poigrát')

Spaans: jugar (es) Vietnamees: chơi (vi) Xhosa: ukudlala 15 Zweeds: agera (sv)

    2. muziek maken   

Engels: perform (en), play (en)

Spaans: tocar (es)

Zelfstandig naamwoord

de spelen mv

1. meervoud van het zelfstandig naamwoord spel

Hyponiemen

• Olympische Spelen
• Wereldspelen

Synoniemen

• spellen

Uitdrukkingen en gezegden

• Brood en spelen

Voedsel en vermaak, in het bijzonder opgevat als middelen waarmee een regiem de bevolking rustig houdt

Gangbaarheid

• Het woord spelen staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "spelen" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.