zeggen

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  zeggen    (hulp, bestand)
• IPA:/ ˈzɛɣə(n) / (2 lettergrepen)

Woordafbreking

• zeg·gen

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘spreken’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1260

• afkomstig van: Middelnederlands: secghen, seggen Oudnederlands: sagon Germaans: *sagjanan

  Verwant in Germaans: West: Engels: say (Angelsaksisch: secgan), Duits: sagen, (Oudhoogduits: sagēn), Fries: sizze (Oudfries: sedza) Noord: Zweeds: säga, Deens: sige, Noors: si, (Nynorsk: seie, Oudnoords: segja), IJslands: segja, Faeröers: siga

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
zeggen /ˈzɛ.ɣə(n)/	zei *, zegde /zɛɪ̯/, /ˈzɛɣ.də/	gezegd /ɣə.ˈzɛxt/
zwak -d onregelmatig	volledig

Werkwoord

zeggen

1. overgankelijk, (communicatie) (meestal mondeling) mededelen, zich met gesproken taal uiten

   • Hij zegt dat hij gewoon aanwezig was. 

   ▸ Een van onze gedistingeerde gasten heeft mij ooit gezegd dat de monsters volgens hem niet waren bedoeld om vreemden buiten te houden, maar om de gasten te beletten de uitgang te bereiken. Het was jaren geleden dat hij dat zei, en hij is hier nog steeds. Zijn naam is Patelski. U zult hem ontmoeten.

   ▸ Toch nam ik het risico om door te lopen, in 10 kilometer teruglopen (backtracking zoals ze in de VS zeggen) had ik echt geen zin.

   ▸ De Italiaanse premier Meloni is naar eigen zeggen ook erg verdrietig. "Ik heb het voorrecht gehad om te genieten van zijn vriendschap, zijn raad en zijn lessen, die nooit verkeerd waren, zelfs niet in tijden van beproeving en lijden."

2. overgankelijk, (pregnant) betuigen

   • Ik zeg maar zo... 

3. overgankelijk, (pregnant) bevelen, gebieden, sommeren, verordonneren

   • Ga daarheen, zeg ik je! 

4. overgankelijk van oordeel of mening zijn

   • En, wat zeg je dáárvan? 

5. overgankelijk, (pregnant) iets in de vorm van kritiek, een berisping e.d. geven

   • Jij hebt ook altijd wat te zeggen. 
   • Dat laat ik mij niet zeggen! 

6. overgankelijk betekenen, duiden op

   • Wat wil dat zeggen? 

Opmerkingen

• Bij zeggen ligt de nadruk op de medegedeelde boodschap, niet op het spreken zelf. Dit geldt voor alle hiervoor gegeven betekenissen.
• Van oorsprong een geheel regelmatig vervoegd zwak werkwoord. Door elisie van de g in de stam en vervolgens van de uitgang -de in het enkelvoud is de verleden tijd onregelmatig geworden: zegde > zeide > zei. In Vlaanderen is de regelmatige vorm nog steeds in gebruik.

Verwante begrippen

• [1] uiten, vertellen, praten

Hyponiemen

   

aanzeggen afzeggen dankzeggen doorzeggen goedendagzeggen herzeggen inzeggen miszeggen nazeggen nee zeggen omzeggen ontzeggen opzeggen rondzeggen tegenzeggen terugzeggen toezeggen uitzeggen vaarwelzeggen verzeggen voortzeggen voorzeggen waarzeggen weerzeggen zingzeggen

Afgeleide begrippen

   

amenzegger gezeg ontegenzeggelijk oomzegger zeg maar zegbaar zeggenboorder zeggendoorntje zeggenoermot zeggenparelmot zeggenschap zeggensnuitmot zeggensteekmier zeggenzakspin zegger zegging zegsel zegsman zegsmens zegsmensen zegster zegsvrouw zegsvrouwe zegswijs zegswijze

Uitdrukkingen en gezegden

• Bij zichzelf zeggen

Denken, tegen zichzelf zeggen in gedachten

•  En hij wilde voor een langen tijd niet; maar daarna zeide hij bij zichzelven: Hoewel ik God niet vreze, en geen mens ontzie; 

• Boe noch bah zeggen

Niets zeggen

• Daar kun je donder op zeggen

Je kunt er zeker van zijn dat dat zo is

• Dat wil niets zeggen

Dat betekent niets

• Gedag zeggen

Afscheid nemen (vooral in een informele setting); ~ tegen, iets als verloren beschouwen

• Geen kip/pap meer kunnen zeggen

Helemaal verzadigd zijn met eten; volkomen uitgeput zijn

• Iets/Niets te zeggen hebben

Wel/Geen vorm van gezag hebben

• Wie A zegt, moet ook B zeggen

Als je eenmaal met iets bent begonnen, moet je dat ook helemaal afmaken

Vertalingen

    1. mededelen   

Alabama: onka Atayal: kmaial Duits: sagen (de) Engels: say (en) Esperanto: diri (eo) Fins: sanoa (fi) Frans: dire (fr) Fries: sizze (fy) Friulisch: dî Hongaars: mond (hu) Ido: dicar (io) Interlingua: dicer (ia) Italiaans: dire (it) Koerdisch: gotin (ku) Latijn: dicere (la), vocari (la), appellari (la), fari (la)

Napolitaans: dicere Oudnoords: kveða Perzisch: گفتن (fa) Pools: mówić (pl), powiedzieć (pl) Portugees: dizer (pt) Quechua: niy (qu) Roemeens: zice (ro), spune (ro) Russisch: говорить (ru) (imperfectief) (govorít'), сказать (ru) (perfectief) (skazát') Spaans: decir (es) Taroko: marangao Turks: söylemek (tr), demek (tr) Vietnamees: nói (vi) Zweeds: säga (sv)

Zelfstandig naamwoord

de zeggen mv

1. meervoud van het zelfstandig naamwoord zegge

Gangbaarheid

• Het woord zeggen staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "zeggen" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

Nedersaksisch

Werkwoord

zeggen

1. zeggen

Urkers

Werkwoord

zeggen

1. zeggen

Veluws

Werkwoord

zeggen

1. zeggen