kwartier

Eerste kwartier

Laatste kwartier

Olieverfschilderij van G.H. Breitner "Inkwartiering"

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  kwartier    (hulp, bestand)
• IPA: / kwɑrˈtir / (2 lettergrepen)

Woordafbreking

• kwar·tier

Woordherkomst en -opbouw

• via Middelnederlands quartier van Oudfrans quartier
  • [1] (verkorting) van "kwartier uurs"
  • [3] in de betekenis van ‘verblijfplaats’ aangetroffen vanaf 1546

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	kwartier	kwartieren
verkleinwoord	kwartiertje	kwartiertjes

Zelfstandig naamwoord

het kwartier o

1. (tijdrekening), (eenheid) kwart van een uur

   • Een kwartier bestaat uit 15 minuten. 

   ▸ Na een kwartier stopte er een oude gedeukte Toyota met een mollige vrouw voorin, die vroeg waar ik naartoe moest.

   ▸ Het verduisteren van de maan begon rond 04.30 uur en een uur later begon de totale eclips. Maar doordat een kwartiertje later de zon alweer opkwam in Nederland, kon alleen de start worden waargenomen.

2. (astronomie) elk van de twee fasen of schijngestalten van de maan (of een planeet) waarbij het verlichte en het donkere gedeelte even groot zijn, dus bij "halve maan"

   • Bij wassende maan noemt men de "halve-maan-fase" het eerste kwartier, bij afnemende maan is dat het laatste kwartier 

3. (militair) tijdelijk onderkomen voor militairen

   • De soldaten moesten hun kwartier ijlings verlaten. 

4. (eenheid), (verouderd) eenvierde, kwart, kwartdeel, vierendeel
5. (scheepvaart) wacht [3]
6. (visserij) kwartdeel van een haringvleet
7. (dierkunde) voorste of achterste deel van een slachtdier
8. (familie) voorouder vanaf de tweede generatie
9. (aardrijkskunde), (historisch) bestuurlijk onderdeel van een land of gewest

   • Het kwartier van Den Bosch. 

Synoniemen

• [3] légering

Meroniemen

• [1] minuut, seconde

Hyponiemen

   

achterkwartier bakenkwartier eerste kwartier havenkwartier hoofdkwartier (3) laatste kwartier museumkwartier nachtkwartier (3) operatiekwartier rennerskwartier schipperskwartier speelkwartier statenkwartier statiekwartier vrijkwartier wachtkwartier winterkwartier

Afgeleide begrippen

• inkwartiering (3), kwartierarrest, kwartierdienst, kwartiermaker (3), kwartiermeester (3), kwartiermuts, kwartierrol, kwartierstaat, kwartierstand (2), kwartierstreep, kwartierverlies

Verwante begrippen

• [3] bivak, huisvesting, kazerne, legerplaats, onderdak

eenheden van tijd in het Nederlands (nld)
yoctoseconde • zeptoseconde • attoseconde • femtoseconde • picoseconde • nanoseconde • microseconde • milliseconde • centiseconde • deciseconde • seconde • decaseconde • hectoseconde • kiloseconde • megaseconde • gigaseconde • teraseconde • petaseconde • exaseconde • zettaseconde • yottaseconde
seconde • minuut • kwartier • uur • dag / etmaal / nychthemeron • week • decade • maand / maanmaand • kwartaal / trimester / jaargetijde / seizoen • tertaal • semester • jaar / annum • lustrum • decennium • generatie • eeuw / hectoannum • millennium / kiloannum • mega-annum • giga-annum

Typische woordcombinaties

• [2] eerste kwartier, laatste kwartier

Vertalingen

    1. kwart uur   

Duits: Viertelstunde (de) v Engels: quarter-hour (en) Gronings: vörrel

Limburgs: keteer (li) o Pools: kwadrans (pl) m Spaans: cuarto (es) m, cuarto de hora (es) m

    2. kwartier als maanfase   

Duits: Viertel (de) o Engels: quarter (en)

Frans: quartier (fr) m Spaans: cuarto (es) m, fase (es) v

    3. legering   

Duits: Quartier (de) o Engels: billet (en)

Frans: cantonnement (fr) m, quartier (fr) m

Gangbaarheid

• Het woord kwartier staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "kwartier" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie. (kwart uur)

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie. (schijngestalte)

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie. (legering)

Nedersaksisch

Zelfstandig naamwoord

kwartier

1. (tijdrekening)(eenheid) kwartier; een kwart uur

Veluws

Zelfstandig naamwoord

kwartier

1. (tijdrekening)(eenheid) kwartier; een kwart uur