wortel

Nederlands

[1] Wortelen.

Uitspraak

• Geluid:  wortel    (hulp, bestand)
• IPA: /ˈʋɔrtəl/

Woordafbreking

• wor·tel

1.	enkelvoud	meervoud
naamwoord	wortel	wortelen
verkleinwoord	worteltje	worteltjes

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘in de wiskunde’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1445
• In de betekenis van ‘groente’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1410
• In de betekenis van ‘onderste deel van gewas’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1240

2., 3., 4.	enkelvoud	meervoud
naamwoord	wortel	wortels
verkleinwoord	worteltje	worteltjes

Zelfstandig naamwoord

de wortel m

1. (groente) de eetbare wortel van de peen Daucus carota 

   • We hebben wortelen met erwten gegeten. 

2. (plantkunde) het ondergrondse gedeelte van een plant of boom

   • Als je onkruid wiedt moet je de wortels niet in de grond laten, want dan groeit het zo weer terug. 

3. (wiskunde) een getal gezien in zijn verhouding tot het getal van zijn tweede macht, derde macht, enz

   • De wortel van honderdvierenveertig is twaalf. 

4. (taalkunde) radix, de kleinste betekenisvolle eenheid in een taal, ontdaan van alle afhankelijke, betekenisdragende elementen, zoals klinkerwisseling, voor- en achtervoegsels, invoegsels en uitgangen.

   • [D]e meeste werkwoorden worden gevormd door achter de wortel een suffix te voegen; zo'n wortel + suffix heet thema of stam en achter die stam komen dan de persoonsuitgangen, althans in 't praesens. 
   • De woordformaties verband, binden, gebonden en bond hebben dezelfde wortel gemeen, namelijk b-n-d met de betekenis 'vastmaken', terwijl van de wortel b-d 'verzoeken, dringend vragen' de woorden gebed, aanbidden, opbod, ontbieden en verbieden zijn afgeleid. 

5. inplanting of dat waaruit iets ontspringt

   ▸ De PCT heeft geen religieuze wortels behalve verwondering over de natuur.

Synoniemen

• [1] bospeen, breekpeen, grove peen, waspeen
• [4] radix

Hyponiemen

   

adderwortel ademwortel adventiefwortel (2) alantswortel alruinwortel beerwortel beetwortel bijwortel birkwortel boomwortel boorwortel braakwortel broodwortel cichoreiwortel derdemachtswortel (3) eenheidswortel engelwortel everwortel galangawortel geelwortel gemberwortel goudwortel graswortel grondwortel haarwortel handwortel (5) hartwortel (2) haverwortel hazelwortel hechtwortel (2) heelwortel heenwortel holwortel hoofdwortel karbonkelwortel keelwortel kiemwortel klimwortel kliswortel klitwortel koraalwortel krapwortel kruiswortel kubiekwortel (3) kwadraatwortel luchtwortel (2) maiswortel maïswortel mangelwortel meekrapwortel meesterwortel mierikswortel mierikwortel neuswortel nieswortel penwortel (2) peperwortel peterseliewortel pijlwortel plankwortel plantenwortel ratanhiawortel schelwortel schiewortel schijtwortel schubwortel slangenwortel smeerwortel spekwortel staartwortel stamwortel steltwortel suikerwortel tandwortel tongwortel varenwortel veenwortel vierkantswortel (3) voetwortel (5) waalwortel walwortel weegwortel weewortel willie wortel winterwortel wolfswortel wrangwortel yamswortel zedoarwortel zeepwortel zijwortel (2) zoethoutwortel zuigwortel zwaluwwortel

Afgeleide begrippen

   

antiworteldoek asgrauwe wortelmot bonte worteluil egale wortelmot gehoekte wortelmot geoogde worteluil gewone worteluil grijze worteluil grote worteluil haarworteltje (2) kleine wortelmot oranje wortelmot rookkleurige worteluil variabele worteluil wortelaanzet wortelachtig wortelboer wortelboktor wortelboom wortelboorder wortelboorders wortelbrand worteldoek worteldraad worteldruk (2) worteleinde wortelen wortelexponent wortelformule wortelfrees wortelgemiddelde wortelgetal wortelgewas wortelgroei wortelgrootheid wortelhaar (2) wortelhals (2) wortelhout wortelig wortelkanaal wortelkluit wortelknobbel wortelknobbelaaltje wortelknol wortelkwal wortelloof wortelloos wortelluis (2) wortelmot wortelmuts wortelmutsje (2) wortelnomen (4) wortelnoten wortelopdruk wortelpeterselie wortelpuree wortelrozet wortelsap wortelschede wortelscheut wortelschimmel wortelsoep wortelspruit wortelstandig wortelstek wortelstelsel wortelstok wortelstomp wortelsysteem worteltaart worteltafel wortelteken worteltrekken worteluil wortelvast wortelvezel wortelvlieg wortelvliegen wortelvormig wortelwiel wortelwoord zuidelijke worteluil

Uitdrukkingen en gezegden

• Gierigheid ( of hebzucht) is de wortel van alle kwaad

door gierigheid ontstaan er veel problemen en is er veel ellende in de wereld

• Met wortel en tak uitroeien

iets volledig bestrijden om er geen last meer van te hebben

Vertalingen

    1. Groente peen   

Afrikaans: wortel (af) m Bulgaars: морков (bg) m Catalaans: pastanaga (ca) v Chinees: 胡萝卜 (zh) (hú luóbo), 红萝卜 (zh) (hóng luóbo) Deens: gulerod (da) g Duits: Möhre (de) v, Mohrrübe (de) v (noorden); gelbe Rübe (de) v (zuiden); Karotte (de) v (vooral schrijftalig) Engels: carrot (en) Fins: porkkana (fi) Frans: carotte (fr) v Grieks: καρότο (el) o (karoto) Hindi: गाजर (hi) m (gājar) , गज़र (hi) m (gazar) Hongaars: sárgarépa (hu) Ido: karoto (io) IJslands: gulrót (is) v Indonesisch: wortel (id) Italiaans: carota (it) v Japans: 人参 (ja) (にんじん (ja)) Koreaans: 당근 (ko) (danggeun) Lets: burkāns (lv) m

Limburgs: moer (li) v Litouws: morka (lt) v Marathi: गाजर (mr) (gaazar) Noordelijk Sami: rušpi Noors: gulrot (no) Papiaments: wòrtel Pools: marchew (pl), marchewka (pl) Portugees: cenoura (pt) v Roemeens: morcov (ro) Russisch: морковь (ru) Sloveens: korenje (sl) o Spaans: zanahoria (es) Swahili: karoti (sw) (klasse 9/10) Turks: havuç (tr) Urdu: گاجر (ur) m (gājar) , گزر (ur) m (gazar) Zweeds: morot (sv) g

    2. Ondergrondse gedeelte van een plant   

Afrikaans: wortel (af) Albanees: rrënjë (sq) v Arabisch: جذر (ar) m (jaðr) Bosnisch: korijen (bs) m Bulgaars: корен (bg) m Catalaans: arrel (ca) v Chinees: 根 (zh) (gēn) Deens: rod (da) g Duits: Wurzel (de) v Engels: root (en) Faeröers: rót (fo) Fins: juuri (fi) Frans: racine (fr) v Galicisch: raíz (gl) v Grieks: ρίζα (el) v (ríza) Hebreeuws: שורש (he) m (šóreš) Hongaars: gyökér (hu) IJslands: rót (is) v Indonesisch: akar (id) Italiaans: radice (it) v Japans: 根 (ja) (ne) ね (ja) Koerdisch: reh (ku) m, rîş (ku) m, kok (ku) v, qurm (ku) m, ڕه‌گ (ku) Koreaans: 뿌리 (ko) (ppuri) Kroatisch: korijen (hr) m

Latijn: radix (la) v Lets: sakne (lv) v enk, saknes (lv) v mv Limburgs: wórtel (li) m, root (li) v Minangkabaus: aka Noors: rot (no) Occitaans: raiç (oc) v Oekraïens: корінь (uk) m (kórin’) , корені (uk) mv (koréni) Papiaments: rais Pools: korzeń (pl) m Portugees: raiz (pt) v Servisch: Cyrillisch: корен (sr) m Westers: koren (sr) m Sloveens: korenina (sl) v Slowaaks: koreň (sk) m Spaans: raíz (es) v Swahili: mzizi (sw), mizizi (sw) Tagalog: urat (tl) Telugu: వేరు (te) (vaeru) Tongaans: aka (to) Tsjechisch: kořen (cs) m Turks: kök (tr) Zweeds: rot (sv) g

    3. Getal   

Afrikaans: wortel (af) Arabisch: جذر (ar) m (jaðr) Bosnisch: korijen (bs) m Bulgaars: корен (bg) m Deens: rod (da) o Duits: Wurzel (de) v Engels: root (en) Fins: juuri (fi) Frans: racine (fr) v Hebreeuws: שורש (he) m (shoresh) Hongaars: gyök (hu) IJslands: rót (is) v Italiaans: radice (it) v Kroatisch: korijen (hr) m

Lets: sakne (lv) v Limburgs: vórtel (li) v Pools: pierwiastek (pl) m Portugees: raiz (pt) v Russisch: корень (ru) m (kóren’) , корни (ru) mv (kórni) Servisch: Cyrillisch: корен (sr) m Westers: koren (sr) m Sloveens: koren (sl) m Spaans: raíz (es) v Telugu: మూలము (te) (moolamu) Zweeds: rot (sv)

    4. Woord   

Engels: root (en) Frans: radical (fr) m, racine (fr) v

Pools: rdzeń (pl) m Waals: bodje (wa) m

Werkwoord

vervoeging van
wortelen

wortel

1. eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van wortelen
   

   • Ik wortel. 

2. gebiedende wijs van wortelen
   

   • Wortel! 

3. (bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van wortelen
   

   • Wortel je? 

Gangbaarheid

• Het woord wortel staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "wortel" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Indonesisch

Zelfstandig naamwoord

wortel

1. wortel