sleutel

Nederlands

[1]: Sleutels.

[2]: Een Engelse sleutel.

Uitspraak

• Geluid:  sleutel    (hulp, bestand)
• IPA: / ˈsløtəl / (2 lettergrepen)
  • (Noord-Nederland): /ˈslø.tɔɫ/, /ˈslø.təɫ/
  • (Vlaanderen, Brabant): /sløːtəɫ/
  • (Limburg): /sløːtəl/

Woordafbreking

• sleu·tel

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘werktuig om slot te openen of te sluiten’ voor het eerst aangetroffen in 1240.
• erfwoord: Middelnederlands slōtel, sleutel, ontwikkeld uit Oergermaans *slutila-, afleiding bij het werkwoord *slūtan- ‘(af)sluiten’, waaruit sluiten, met het achtervoegsel *-ila voor gereedschappen. Vorm met umlaut is Vlaams, Zeeuws en Hollands; vgl. beugel, teugel. Eveneens Nederduits Slötel, Duits Schlüssel en Oudfries sletel.

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	sleutel	sleutels
verkleinwoord	sleuteltje	sleuteltjes

Zelfstandig naamwoord

de sleutel m

1. een instrument waarmee een slot geopend of gesloten kan worden

   • Als je je sleutel echt kwijt bent dan wordt het buiten slapen vannacht. 

2. (techniek), (gereedschap) een stuk gereedschap om bouten en moeren mee aan te draaien

   • De moer is dolgedraaid, de sleutel heeft er geen grip meer op. 

3. (techniek) een voorwerp bedoeld om er een mechaniek zoals van een klok of speeldoos mee op te winden, een kraan open te draaien e.d.

   • Achter de pendule ligt de sleutel om hem op te winden. 

4. een aanwijzing of code waarmee een raadsel kan worden opgelost, een geheim(-schrift) ontcijferd, een cijferslot geopend of toegang kan worden verkregen

   • De sleutel die bij dit geheimschrift hoort, is nog niet gevonden. 

   ▸ In 2018 ontdekte een door het Europees ruimteagentschap (ESA) aangestuurde sonde water onder het ijs van de zuidpool van de planeet. Het lokaliseren van ondergronds water vormt de sleutel bij het bepalen van de mogelijkheden tot leven op Mars, evenals bij het vaststellen of het een permanente bron voor een verkenning door mensen kan vormen.

5. een aandeel of functie die in een groep van groot belang is

   • Wij hebben er hard voor gewerkt, maar zij is de sleutel tot het succes. 

   ▸ Von der Leyen sloot zich daarbij aan. De voorzitter van de Europese Commissie kondigde aan dat de EU voor de periode 2025-2027 500 miljoen euro uittrekt om Europa aantrekkelijk te maken voor onderzoekers. "Wetenschap staat ter discussie. Investeringen in vrij en open onderzoek staan ter discussie. Dat is een enorme vergissing. Wetenschap is de sleutel tot onze toekomst in Europa."

Synoniemen

• [2]: moersleutel
• [4]: code, codesleutel, pincode, toegangscode, wachtwoord

Hyponiemen

   

altsleutel armsleutel autosleutel (1) bahcosleutel baritonsleutel bassleutel bougiesleutel c-sleutel contactsleutel correctiesleutel discantsleutel dopsleutel (2) dropsleutel f-sleutel fasleutel fietssleutel (1) g-sleutel gewelfsleutel hemelsleutel huissleutel (1) inbussleutel (2) kruissleutel lipssleutel moedersleutel moersleutel moffelsleutel momentsleutel (2) morsesleutel muzieksleutel pijpsleutel (2) reepsleutel reservesleutel ringsleutel (2) schroefsleutel seinsleutel sessiesleutel slagsleutel snaarsleutel solsleutel sopraansleutel spiesleutel steeksleutel (2) stemsleutel (2) tapsleutel tenorsleutel verdeelsleutel vioolsleutel

Afgeleide begrippen

   

sleutelbedrijf (5) sleutelbeen sleutelbloem sleutelbord (1) sleutelbos (1) sleutelclub (2) sleutelen (2) sleuteletui sleutelfiche sleutelfiguur (5) sleutelgat (1) sleutelgeld (1) sleutelhanger (1) sleutelkaart sleutelkind (1) sleutelklaar sleutelkoord sleutelmacht (5) sleutelmal sleutelmandje sleutelpaal sleutelpassage (5) sleutelpersoon (5) sleutelpositie (5) sleutelpost sleutelprikkel sleutelreeks sleutelring (1) sleutelrol (5) sleutelroman sleutelscène sleutelschacht sleutelspeler sleutelstad sleutelstelling sleutelstuk (5) sleutelvaluta (5) sleutelviool sleutelwedstrijd sleutelwoord

Verwante begrippen

• [1]: loper, slot
• [2]: schroefbout, moer, montage, werkplaats
• [4]: betaalautomaat, cijferslot, encryptie, geheimschrift, probleem, raadsel, toegangscontrole
• [5]: bedrijf, industrie, maatschappij, organisatie, waterstaat

Typische woordcombinaties

• [2]: Engelse sleutel, verstelbare sleutel
• [4]: geheime sleutel

Vertalingen

    1. werktuig om te (ont)sluiten   

Afrikaans: sleutel (af) Bulgaars: ключ (bg) m Deens: nøgle (da) g Duits: Schlüssel (de) m Engels: key (en) Esperanto: kleo (eo) Fins: avain (fi) Frans: clef (fr) v, clé (fr) v Fries: kaai (fy) g Indonesisch: kunci (id) Italiaans: chiave (it) v Limburgs: släötel (li) m, loenk (li) m Litouws: raktas (lt) m Luxemburgs: Schlëssel (lb) m

Nederduits: Slötel (nds) m Noors: nøkkel (no) m Nynorsk: nykel (nn) m, nøkkel (nn) m Perzisch: کلید (fa) (kelid) Papiaments: yabi Pools: klucz (pl) m Russisch: ключ (ru) m Spaans: llave (es) v Thai: กุญแจ (th) (gun-jɛɛ), ลูกกุญแจ (th) (lûuk-gun-jɛɛ) Turks: anahtar (tr) Vietnamees: chìa (vi), chìa khóa (vi) Zweeds: nyckel (sv) g

    2. moer- of Engelse sleutel   

Afrikaans: sleutel (af) Bulgaars: ключ (bg) (за завиване и отвиване) m Duits: Schraubenschlüssel (de) m Engels: wrench (en), spanner (en) Frans: clé anglaise (fr) v Grieks: γερμανικό κλειδί (el) (germanikó kleidí) o Indonesisch: kunci pas (id) Italiaans: chiave inglese (it) v

Noors: fastnøkkel (no) m, skiftenøkkel (no) m Nynorsk: skiftenykel (nn) m, skiftenøkkel (nn) m Pools: klucz płaski (pl) m Spaans: llave fija (es) v Zweeds: skruvnyckel (sv) g, skiftnyckel (sv) g

    3. een voorwerp bedoeld om er een mechaniek zoals van een klok of speeldoos mee op te winden, een kraan open te draaien e.d.   

Afrikaans: sleutel (af) Duits: Schlüssel (de) m

Engels: key (en) Italiaans: chiavetta (it) v

    4. een aanwijzing of code waarmee een raadsel kan worden opgelost, een geheim(schrift) ontcijferd, een cijferslot geopend of toegang kan worden verkregen   

Afrikaans: sleutel (af) Duits: Code (de) m, Schlüssel (de) m Engels: key (en)

Frans: clé (fr) v Italiaans: chiave (it) v Russisch: ключ (ru) m

    5. een aandeel of functie die in een groep van groot belang is   

Afrikaans: sleutel (af)

Duits: Schlüssel (de) m

Werkwoord

vervoeging van
sleutelen

sleutel

1. eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van sleutelen
   

   • Ik sleutel. 

2. gebiedende wijs van sleutelen
   

   • Sleutel! 

3. (bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van sleutelen
   

   • Sleutel je? 

Gangbaarheid

• Het woord sleutel staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "sleutel" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Sleutel (slot), sleutel voor sloten, op Wikipedia
• Sleutel (gereedschap), sleutel voor moeren, op Wikipedia
• Sleutel (cryptografie), sleutel voor geheimschrift, op Wikipedia