staan

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  staan    (hulp, bestand)
• IPA: / stan / (1 lettergreep)
• IPA: /staːn/

Woordafbreking

• staan

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘overeind zijn’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 901

• afkomstig van: Middelnederlands: staen Oudnederlands: stān Germaans: *stānan Indo-Europees: *steh₂-

  Verwant in Germaans: West: Engels: stand (Angelsaksisch: standan), Duits: stehen, (Oudhoogduits: stān, stēn), Fries: stean (Oudfries: stonda) Noord: Zweeds/Deens/Noors: stå, (Oudnoords: stá), Faeröers: stá Oost: Gotisch: standan

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
staan	stond	gestaan
klasse 6	volledig

Werkwoord

staan

1. inergatief zich in verticale toestand van rust bevinden op een vaste ondergrond

   • Hij stond al een uur in de rij. 

   ▸ Decoraties en meubelstukken uit ver van elkaar verwijderde tijdvakken hingen en stonden elkaar met verwondering aan te staren.

   ▸ Het is dan altijd verstandig om niet in je eentje te gaan en niet verder te zwemmen dan waar je kan staan.

   ▸ En sta tezamen, maar niet te dicht bijeen:

2. hulpwerkwoord ~ te: duratief hulpwerkwoord: tijdens het staan iets doen

   • Hij staat buiten te telefoneren. 
   • Hij heeft een hele tijd staan telefoneren. 

3. hulpwerkwoord ~ te: hulpwerkwoord van een, vaak dreigende, onmiddellijke toekomst

   • Dat staat te gebeuren. 

Opmerkingen

• [2] In samengestelde tijden vervalt te.

Hyponiemen

   

aanstaan achterstaan afstaan bekendstaan bestaan bijeenstaan bijstaan blootstaan buitenstaan doorstaan droogstaan erachter staan erbij staan erin staan erop staan ervoor staan gelijkstaan gereedstaan in je kracht staan instaan klaarstaan leegstaan losstaan misstaan omstaan onderstaan ontstaan openstaan opstaan overeind staan overstaan rechtop staan rechtovereind staan rechtstaan rechtstaans rood staan stilstaan te boek staan tegenstaan ten dienste staan ter beschikking staan terechtstaan toestaan uitstaan vaststaan verstaan volstaan vooropstaan voorstaan vrijstaan weerstaan

Afgeleide begrippen

   

gestaag sta-in-de-weg sta-zitwerkplek staander staandevoets staangeld staanijzer staanlamp staanplaats staansvoets staantribune stabij stacaravan stadig stageld stahoogte staplaats staruimte statafel state staterras statrein statribune stavast zit-stawerkplek

Uitdrukkingen en gezegden

   

de beste stuurlui staan aan wal Alles staat of valt daarmee Alles hangt daarvan af Als een paal boven water staan Iets is helemaal zeker Als een vlag op een modderschuit staan ergens helemaal niet bij passen Als het melk regent, staan mijn schotels omgekeerd Bekend staan als de bonte hond onder geen goede naam bekend staan Bij iemand in het krijt staan Een schuld bij iemand hebben Dat staat als een paal boven water dat is zeker De beste stuurlui staan aan wal. het is makkelijker om kritiek te geven dan om zelf iets te bereiken; diegenen die het moeilijke werk niet doen hebben wel de grootste kritiek en aanmerkingen, maar hebben er zelf geen ervaring mee en denken het toch beter te weten De boog kan niet altijd gespannen staan. aan een stuk doorwerken is niet gezond, er moet ook rust tussendoor zijn De muts zich verkeerd staan een slecht humeur hebben Die staat ziet toe dat hij niet valle. mensen die alles denken te weten of kunnen, moeten zelf maar oppassen voor fouten en problemen Er als een zoutpilaar bij staan Iemand te woord staan naar iemand luisteren en uitleg geven In / op de bres staan / springen In een goed blaadje staan erg aardig gevonden worden In een slechte reuk staan iemand die niet goed bekend staat In het krijt staan In vuur en vlam staan hevig branden ofwel: gauw kwaad zijn of erg driftig zijn In zijn hemd staan een belachelijke indruk maken Liegen of het gedrukt staat heel erg hard liegen Met de mond vol tanden staan niet weten wat je moet zeggen/ergens versteld van staan Met de rug tegen de muur staan geen kant op kunnen, hooguit een laatste uitweg Met één voet in het graf staan iemand gaat bijna dood Met het ene been in het graf staan niet lang meer te leven hebben Met lege handen staan niets meegenomen hebben Niet erg vast in de schoenen staan zich gemakkelijk laten ompraten Niet graag in iemand schoenen staan niet graag willen ervaren hoe het is iemand anders te zijn die in een moeilijke of onprettige situatie zich bevindt Nog niet op eigen benen kunnen staan nog niet zichzelf volledig zelfstandig kunnen redden Op de achterste benen staan erg kwaad worden Op de keien staan werkloos zijn Op goede voet staan met iemand goed kunnen opschieten Op losse schroeven staan helemaal niets zeker zijn Op poten staan In een brief nergens omheen praten Op zijn achterste poten staan Vreselijk boos worden Op zijn strepen staan Op zijn stuk staan zich niet laten ompraten en bij de eigen mening blijven Paf staan verbaasd of verbijsterd zijn Pal staan (voor iets) Onbeweeglijk stilstaan ofwel: niet twijfelen aan de eigen mening Perplex staan Schaakmat staan geen oplossing meer weten Te goeder naam en faam bekend staan bekend staan voor goede dingen Voor hetere vuren gestaan hebben wel moeilijkere dingen gedaan hebben Voor schut staan een blunder begaan voor de ogen van anderen (en schamen) Vragen staat vrij. iedereen heeft de gelegenheid om vragen te stellen Zijn pruik staat scheef. hij is gehumeurd haaks op iets staan in lichterlaaie staan met uitslaande felle vlam branden op de stoep staan zijn haren gingen (recht) overeind staan

Anagrammen

• naast, satan

Vertalingen

    1. zich in verticale toestand van rust bevinden   

Duits: stehen (de) Engels: stand (en) Frans: être debout (fr) (van personen), se trouver (fr) (van gebouwen) Grieks: στέκομαι (el) (stékome)

Latijn: stare (la) Oudgrieks: ἑστάναι Papiaments: para Vietnamees: đứng (vi)

    haaks op iets staan   

Duits: im Widerspruch zu einer Sache stehen

    in lichterlaaie staan   

Duits: lichterloh brennen

    op de stoep staan   

Duits: vor der Tür stehen

    Zijn haren gingen (recht) overeind staan.   

Duits: Ihm sträubten sich die Haare.

Gangbaarheid

• Het woord staan staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "staan" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.