breken

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  breken    (hulp, bestand)

Woordafbreking

• bre·ken

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘klein of stuk maken’ voor het eerst aangetroffen in 1237

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
breken	brak	gebroken
klasse 4	volledig

Werkwoord

breken

1. ergatief (algemeen) in stukken uiteenvallen

   • De ruit is vanmiddag gebroken. 

2. ergatief een doorgang, scheiding forceren
3. ergatief (van de jongensstem) wisselen

   • In de puberteit breekt de jongensstem 

4. overgankelijk (natuurkunde) (optica) veranderen van richting van stralen

   • Het prisma breekt de lichtstraal. 

   ▸ Wanneer een lichtstraal op het scheidingsvlak van twee verschillende middenstoffen valt, zal hij in het algemeen voor een gedeelte worden teruggekaatst en voor het overige gedeelte gebroken worden.

5. overgankelijk in stukken uiteen doen vallen

   • Vanmiddag brak een hevige windvlaag de ruit van de voorkamer. 

   ▸ Hij had meerdere ribben gebroken en had maanden moeten revalideren.

Synoniemen

• kapot maken, schenden, stukslaan, verbrijzelen

Verwante begrippen

• breking, breuk, fractuur, schending, schennis, verbreking

Hyponiemen

   

aanbreken afbreken baanbreken binnenbreken doorbreken echtbreken hoofdbreken inbreken ledebreken leebreken losbreken onderbreken ontbreken opbreken openbreken stukbreken terugbreken uitbreken valbreken verbreken vlagbreken wegbreken

Afgeleide begrippen

   

braak breekbaar breekbeitel breekbout breekgeld breekhamer breekhout breekijzer breekmes breekmesje breekplaat breekpunt breekster breekteam breektuig breekwater breekwerf breekwerk brekebeen brekebeentje brekelijk breker brekespel breking

Vaste voorzetsels

• breken met

Uitdrukkingen en gezegden

• De staf over iets/iemand breken

iets/iemand afkeuren

• Een lans breken voor iemand

het voor iemand opnemen ofwel: voor iemand de best doen diegene ergens mee te helpen iets te verkrijgen

• Een potje kunnen breken (bij iemand)

iemand wordt niet gauw boos

• Ergens een lans voor breken

• Het ijs is gebroken

na een kil begin is men vriendelijk tegen elkaar

• Iemand kunnen maken en breken

de mogelijkheid hebben te beslissingen over iemands leven en dood en welbevinden

• Je kan geen omelet maken zonder eieren te breken.

om iets te bereiken moet je kosten maken of moeite doen

• Langzaam aan, dan breekt het lijntje niet.

je kunt beter rustig doorwerken, dan kan er het minste fout gaan

• Men kan geen ijzer met handen breken.

iets niet doen omdat er op dat moment de tijd/middelen niet voor handen zijn

• Nood breekt wet.

bij moeilijke omstandigheden is er meer geoorloofd

• Nu breekt mijn klomp.

van verbazing niet meer weten wat te zeggen

Vertalingen

    1. in stukken uiteenvallen   

Duits: brechen (de) Engels: break (en) Frans: briser (fr)

Papiaments: kibra Spaans: romperse (es), estrellar (es), estrellarse (es), quebrarse (es)

    4. veranderen van richting van stralen   

Spaans: refractarse (es)

    5. in stukken uiteen doen vallen   

Duits: brechen (de) Engels: break (en) Frans: briser (fr)

Papiaments: kibra Spaans: romper (es), cascar (es), quebrar (es), quebrantar (es), fracturar (es) (van bot) Surinaams: broko (sr)

Gangbaarheid

• Het woord breken staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek van het Centrum voor Leesonderzoek uit 2013 werd "breken" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.