dwars

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  dwars    (hulp, bestand)
• IPA: / dwɑrs / (1 lettergreep); /dʋɑrs/

Woordafbreking

• dwars

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘scheef, weerbarstig’ voor het eerst aangetroffen in 1265

• erfwoord afkomstig van: Middelnederlands: dwers Germaans *thwerkaz Veranderd o.i.v *thwer- «draaien» Indo-Europees: *twork-/*twerk- «verstrengelen, wringen»

  Verwant in Germaans: West Engels: thwart «dwarsbomen» Angelsaksisch þweorh Duits: quer Noord Oudnoords: þvert

  Andere Indo-Europese talen Italisch Latijn: torquere «verdraaien, wringen»

	stellend	vergrotend	overtreffend
onverbogen	dwars	dwarser	dwarst
verbogen	dwarse	dwarsere	dwarste
partitief	dwars	dwarsers	-

Bijvoeglijk naamwoord

dwars

1. in de breedterichting

   • Schouderbinnenwaarts is dus eigenlijk iets dwarser dan schoudervoor. 

2. geneigd medewerking te weigeren

   • In maanden die volgden werd Daantje steeds dwarser en dwarser. 

   ▸ Ze legde uit dat ze een gedachbij de gevangene had geplant dat nog kon groeien als ze hem niet te hard aanpakten, daar zou hij alleen nog maar dwarser van worden en zijn adrenaline zou erdoor toenemen.

3. ergens helemaal doorheen dus ook door het midden

   ▸ We lopen al lang niet meer over een pad, maar dwars over een akker heen, de ruïne steeds verder achter ons latend.

   ▸ Waarom ging ik zes maanden op de Pacific Crest Trail (PCT) dwars door Amerika lopen?

• De weg liep dwars door het park heen. 

Hyponiemen

• overdwars

Afgeleide begrippen

   

dwarsarm dwarsbalk dwarsbeuk dwarsbomen dwarsdijk dwarsdoorsnede dwarsdrijven dwarsdrijver dwarsfluit dwarsgestreept dwarsgetuigd dwarsgezeten dwarsgracht dwarshelling dwarshout dwarskijker dwarsklamp dwarskop dwarslaesie dwarsliggen dwarsoor dwarsprofiel dwarsregeltransformator dwarsscheeps dwarsschip dwarsslede dwarsstraat dwarsverband dwarsvoor dwarswind dwarszee dwarszitten

Vertalingen

    1.   

Duits: quer (de) Engels: abeam (en), transverse (en)

Frans: transversal (fr) Spaans: al soslayo (es) , de soslayo (es) , transverso (es) , trasversal (es)

Bijwoord

dwars

1. in de breedterichting

   • Dwars door de sloot lag een omgevallen knotwilg. 

2. ~ liggen: niet meewerken, tegenstand bieden

   • Het voorstel kreeg veel bijval, maar er lagen twee landen dwars. 

3. iemand iets ~ zitten: een wrok koesteren over iets

   • Het zat hem dwars dat hij daarvan valselijk beschuldigd werd. 

Synoniemen

• haaks

Uitdrukkingen en gezegden

• [1]: De wind is achterlijker dan dwars (zeilterm)

De wind komt schuin van achteren

Vertalingen

    1.   

Duits: über (de) Engels: across (en)

Frans: à travers (fr) Spaans: a través (es)

    2. dwarsliggen   

Duits: sich in die Quere kommen (de) Engels: get in someone's way (en), stand in someone's way (en)

Frans: s'entraver (fr), être contraire (fr) Spaans: se interponer en el camino (es)

    3. iemand iets dwarszitten   

Duits: stören (de) Engels: bother (en) someone, stand in someone's way (en)

Frans: déranger (fr), contrarier (fr) Spaans: molestar (es)

Gangbaarheid

• Het woord dwars staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "dwars" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Achterhoeks

Bijvoeglijk naamwoord

dwars

1. dwars; in de breedterichting
2. dwars; geneigd medewerking te weigeren

Nedersaksisch

Bijvoeglijk naamwoord

dwars

1. dwars; in de breedterichting
2. dwars; geneigd medewerking te weigeren

Synoniemen

• dweer

Oost-Fries

Bijvoeglijk naamwoord

dwars

1. dwars; in de breedterichting