WikiWoordenboek:Hulpwerkwoord

Een hulpwerkwoord is een werkwoord dat aan een ander werkwoord toegevoegd wordt voor de vervoeging van dat werkwoord.

Nederlands

Deze voornaamste hulpwerkwoorden in het Nederlands zijn:

hebben wordt gebruikt voor de vorming van de voltooide tijden van de bedrijvende vorm

zijn wordt gebruikt voor sommige bedrijvende voltooide tijden en voor de voltooide tijden van de lijdende vorm

worden wordt gebruikt voor de onvoltooide tijden van de lijdende vorm

zullen wordt gebruikt voor de toekomende tijden

ik sla

ik heb geslagen

ik ben geslagen

ik word geslagen

ik zal slaan

Hulpwerkwoorden vormen vaak de persoonsvorm van een samengesteld werkwoord.

Er zijn nog een aantal werkwoorden die ook voornamelijk in combinatie met een ander werkwoord voorkomen zoals: gaan, willen,moeten, kunnen, mogen, blijven, doen, krijgen, raken, staan, zitten, liggen, lopen. Afhankelijk van de schrijver van de spraakkunst worden deze soms wel of soms niet als hulpwerkwoord gezien of ingedeeld bij de modale werkwoorden.

ik mocht gaan

ik wou slapen

ik kan schrijven

ik blijf lachen

ik ga slapen

ik zit te denken

ik kreeg het uitbetaald

Gaan vervangt soms zullen bij het vormen van de toekomende tijd. In de Franse grammatica wordt dit feit echter eerder onderkend dan in de Nederlandse:

tu vas avoir froid - tu auras froid

je gaat het koud hebben – je zult het koud hebben

Zowel bij de vier eigenlijke hulpwerkwoorden als bij de 'oneigenlijke' wordt het verleden deelwoord vaak vervangen door een onbepaalde wijs:

hij had zullen komen (niet *gezuld)

ik heb mogen wegrijden (niet: gemogen)

ik ben gaan slapen (niet: gegaan)

ik ben wezen stemmen (niet: geweest)

'Gewone' werkwoorden kunnen ook in samenstellingen voorkomen maar vereisen dan te:

hij vergat te vragen

hij beloofde te komen

hij weigerde te betalen

ik durf te zeggen

hij zit te slapen

Zij vertonen meestal wel deelwoorden:

hij had beloofd te komen

hij heeft geweigerd te betalen

maar:

hij heeft durven zeggen

hij heeft zitten slapen

Doen maakt van een ergatief werkwoord een actieve constructie:

Het vet stolt

De toevoeging hiervan doet het vet stollen

Krijgen wordt gebruikt om een pseudopassieve constructie van een ditransitief werkwoord te maken

Hij betaalde mij dat uit

Ik kreeg dat van hem uitbetaald

Zitten, liggen, staan en lopen + te maken een soort continue constructie mogelijk

Ik denk

Ik zit te denken

Andere talen

Welke werkwoorden als hulpwerkwoorden gebruikt en hoe precies verschilt sterk van taal tot taal. Er zijn bijvoorbeeld talen zoals het Latijn of het Xhosa die geen hulpwerkwoord voor de lijdende vorm hebben, omdat daar aparte werkwoordsvormen voor bestaan. Aan de andere kant gebruikt bijvoorbeeld het Engels "to do" om vragende of ontkennende vormen te maken.