zitten

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  zitten    (hulp, bestand)
• IPA: / ˈzɪtə(n) / (2 lettergrepen); /ˈzɪ.tə(n)/

Woordafbreking

• zit·ten

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘gezeten zijn, zich bevinden’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1240

afkomstig van: Middelnederlands: sitten, zitten, setten Oudnederlands: sitten Germaans: *sitjanan Indo-Europees: *sed-

Verwant in Germaans: West: Engels: sit (Angelsaksisch: sittan), Duits: sitzen, (Oudhoogduits: sizzen), Fries: sitte (Oudfries: sitta) Noord: Zweeds: sitta, Deens: sidde, Noors: sitte, (Oudnoords: sitja), IJslands: sitja, Faeröers: sita Oost: Gotisch: sitan

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
zitten /'zɪ.tə(n)/	zat /zɑt/	gezeten /ɣə'ze.tə(n)/
klasse 5	volledig

Werkwoord

zitten

1. inergatief op het zitvlak rusten

   • Ik heb lekker in het zonnetje gezeten. 
   • Er wordt zelden op die stoel gezeten. 

   ▸ Sommigen gingen wat eten en anderen zaten zwijgend voor zich uit te staren.

   ▸ Zo stil mogelijk ging ik rechtop in mijn slaapzak zitten en probeerde mijn overvolle blaas geruisloos te legen.

2. ergatief zetelen, plaats genomen hebben

   • Hij was gezeten op een troon van goud, versierd met diamanten. 

3. hulpwerkwoord duratief hulpwerkwoord

   • Daar zit verandering in te komen. 
   • Hij heeft die puzzel op zitten lossen. 

4. inergatief in de gevangenis een straf ondergaan

Opmerkingen

• [3] In samengestelde tijden vervalt te.

Hyponiemen

   

aaneenzitten aanzitten achternazitten achteruitzitten afzitten bezitten bijeenzitten bijzitten dichtzitten doorzitten dwarszitten gevangenzitten inzitten klaarzitten loszitten meezitten miszitten mooizitten nazitten neerzitten omhoogzitten omzitten opzitten overzitten paalzitten samenzitten stilzitten stropzitten tegenzitten thuiszitten uitzitten vastzitten verzitten voorzitten

Afgeleide begrippen

   

zit-slaapbank zit-slaapkamer zitbad zitbank zitbeen zitblokkade zitbot zitbuis zitdag zitelement zitfiets zithoek zithoogte zitkamer zitkubus zitkuil zitkussen zitlint zitmaaier zitmeditatie zitmeubel zitpenning zitplaats zitsel zitstaking zittenblijven zittenblijver zitter zittijd zitting zittribune zitvlak zitvlees zitvoetbal zitvolleybal zitzak

Verwante begrippen

• sit-in

Uitdrukkingen en gezegden

   

(in België) verveeld zitten met iets Aan de grond zitten Bijna niets meer hebben Aan de voeten van Gamaliël zitten aandachtig luisteren naar de les die een wijs persoon meegeeft Aan het roer zitten de leiding hebben Aan/op het vinkentouw zitten in spanning iets afwachten en graag door willen Achter de geraniums zitten Als haringen in een ton zitten zich erg dicht op elkaar bevinden Daar zit 'em de knoop. daar zitten de moeilijkheden/problemen Dat zit wel snor Dat zal hem niet glad zitten. iets zal niet meevallen en moeilijk zijn Een luchtje aan zitten iets klopt ergens niet aan Een ongeluk zit in een klein hoekje. door een kleine fout kunnen gemakkelijk erg nare ongelukken gebeuren Elkaar in de haren zitten erge ruzie hebben Er goed voor gaan zitten ergens de tijd voor nemen zodat je het goed kan doen Er zit bij hem een steekje los die is niet helemaal goed bij zijn hoofd Er is geen koe zo bont of er zit wel een vlekje aan. niets is perfect Er warmpjes bij zitten veel geld hebben Goed in de slappe was zitten veel geld hebben In de armoede zitten geen geld hebben In de boeken zitten veel lezen of studeren In de schulden zitten geen geld hebben op zwart zaad zitten Op zijn centen zitten gierig zijn Op zijn geld zitten gierig zijn In iemands neuszitten niet sympathiek zijn, of een probleem hebben met Ergens muziek in zitten ergens veel van kunnen verwachten en/of plezier van beleven Het zat zijn genoeg ergens van hebben en er geen zin meer in hebben Het gaat me niet in de koude kleren zitten Iemand achter de broek zitten iemand aansporen Iemand achter de vodden zitten iemand aansporen en activeren iets te doen Iemand op de hielen zitten iemand bijna te pakken hebben In de knoei zitten Grote moeilijkheden of zorgen hebben In de lappenmand zitten ziek zijn In de lift zitten de situatie waarin het zit wordt beter In de nesten zitten met problemen zitten In de penarie zitten In grote moeilijkheden zitten In de piepzak zitten Geen oplossing weten ofwel: Bang zijn voor de gevolgen In de put zitten geen oplossing meer weten of geen geld meer hebben In de rats zitten bang zijn of angst hebben In een ivoren toren zitten In elkaar zitten vertellen hoe iets is samengesteld • Deze machine zit vernuftig in elkaar. Hij bestaat uit vijftig verschillende onderdelen.  In een moeilijk parket zitten moeilijkheden hebben In het hoekje zitten waar de slagen vallen zich in een groep bevinden die altijd het moeilijk heeft of problemen krijgt In het moeras zitten moeilijkheden hebben In hetzelfde schuitje zitten met dezelfde omstandigheden te maken hebben, vrijwel dezelfde situatie In iemands vaarwater zitten iemand hinderen In zak en as zitten niet meer weten wat te doen in een troosteloze situatie Knijp zitten In de problemen zitten Met de gebakken peren blijven zitten voor de moeilijkheden opdraaien Met de handen in het haar zitten niet weten wat je moet doen/Niet weten wat je er mee aan moet vangen Onder de pantoffel zitten thuis niets te vertellen hebben Onder de plak zitten niets durven tenzij de partner het goed vindt Onder het mes zitten een examen hebben ofwel: in angstige omstandigheden zitten Op de schopstoel zitten de grootste hebben kans ontslagen te worden Op de wip zitten de eerste zijn die ontslagen kan worden ofwel: de doorslag geven met iemands stem Op een droogje zitten op visite zijn en niks te eten of drinken krijgen Op fluweel zitten het erg goed en gemakkelijk hebben Op het vinkentouw zitten Op het zondaarsbankje zitten iemand die vertelt wat die zelf verkeerd gedaan heeft, datgene opbiechten Op hete/gloeiende kolen zitten Veel haast of spanning hebben Op rozen zitten erg gelukkig zijn en goed hebben Op zijn stokpaardje zitten een liefhebberij zijn Stevig in het zadel zitten machtig zijn Tjokvol zitten oververzadigd zijn Tussen twee vuren zitten moeten kiezen tussen twee onaangename mogelijkheden ofwel: zich bevinden tussen twee ruziemakers Vast in het zadel zitten zeker van iemands positie zijn in een organisatie Voor de mast zitten Weten hoe de vork in de steel zit precies weten wat er gebeurd is Wie in het schuitje zit moet meevaren. wie ergens mee begonnen is moet dit ook afmaken Wie op billen brandt, moet op de blaren zitten. als je iets doms doet, moet je de gevolgen dragen (liefst zonder klagen) Wie zijn gat brandt, moet op de blaren zitten. als je iets doms doet moet je er ook de gevolgen van dragen zitten te plagen bezig zijn met plagen zitten te zitten zich vervelen en niet weten wat men moet doen er zit niets anders op men moet iets lijdzaam ondergaan want er valt toch niets aan te doen •  Er zat niks anders op dan in mijn drinkfles te plassen.

Vertalingen

    1. op het zitvlak rusten   

Duits: sitzen (de) Engels: sit (en) Frans: être assis (fr) Grieks: κάθομαι (el) Ido: sidar (io) Indonesisch: duduk (id) Japans: Kanji: 座る (ja) Hiragana: すわる (ja) Romaji: suwaru (ja)

Koerdisch: rûniştin (ku) Latijn: sedere (la) Pools: siadać (pl) Roemeens: aşeza (ro) Russisch: сидеть (ru) (sidét') (imperfectief) Siraya: mairung Spaans: estar sentado (es), estar (es) Turks: oturmak (tr) Vietnamees: ngồi (vi)

    verveeld zitten met iets   

Duits: einer Sache ratlos gegenüber stehen

Gangbaarheid

• Het woord zitten staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek van het Centrum voor Leesonderzoek uit 2013 werd "zitten" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.