paardenoog

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  paardenoog    (hulp, bestand)
• IPA: / ˈpardə(n)ˌox / (3 lettergrepen)

Woordafbreking

• paar·den·oog

Woordherkomst en -opbouw

• samenstelling van  paard zn  en  oog zn  met het invoegsel -en- 
  • [5] omdat witte ronde vorm met een cirkel in het middel aan een groot oog doet denken
  • [6] "paard" in de betekenis "touw onder een ra" en "oog" in de betekenis "lus"

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	paardenoog	paardenogen
verkleinwoord	paardenoogje	paardenoogjes

Zelfstandig naamwoord

het paardenoog o

1. (zoötomie) gezichtsorgaan van een hoefdier uit de familie Equidae 

   ▸ Een paar paarden leken bang, met opengesperde ogen en wegdraaiende oogbollen, zoals op oude schilderijen van veldslagen; geen oog zo eng als een paardenoog.

2. (anatomie) (figuurlijk) opvallend groot oog (bij mensen)

   ▸ ⧖ Maar de bleeke paardenoogen van mijn moeder – aan die van mijn vader dacht ik niet – zagen mij altijd aan, zonder verwijt, zonder verdriet, maar zoo onuitstaanbaar moederlijk dat ik er mijn kop liet voor zinken, en terug naar huis slenterde, waar de muil- en bilperen mij nog heviger van huis-weg deden verlangen.

3. (voeding) (figuurlijk) gebakken ei met hele dooier

   ▸ Kent ge dat, meme, een uitsmijter? Geroosterd brood met een paardenoog erbovenop, mmm, lekker en met frietjes.'

4. (numismatiek) (figuurlijk) (informeel) (verouderd)
   1. (België) munt van 5 frank

      ▸ Onderweg drinken ze genever, en bij hun terugkeer krijgen ze een paardenoog (5 fr.).

   2. (Nederland) munt van 2,5 gulden

      ▸ Uit historische bronnen zijn voor rijksdaalder nog bekend `boerenknoop’, `knoop’, `paardenoog’ en `rijkspop’ – maar die zijn inmiddels kennelijk verloren gegaan.

5. (spreektaal) benaming voor de margriet, Leucanthemum vulgare 

   ▸ ⧖ De margriet (Chrysanthemum Leucanthemum) noemt men in Vlaanderen plaatselijk ‘paardenoogen’, getroffen als het volk is door de gelijkenis van de bloem met de groote oogen van het paard; (…).

6. (scheepvaart) knoop in het touw dat dat in een flauwe bocht tussen de uiteinden van een ra hangt, waarop de matrozen kunnen staan bij het vast- of losmaken van het zeil

• 
  1. Het paardenoog van een bruin paard.
• 
  2. Een groot oog bij mensen wordt ook wel paardenoog genoemd.
• 
  3. Een paardenoog in de pan.
• 
  4.1 Een paardenoog uit 1975.
• 
  4.2 Een 'paardenoog uit 1978.
• 
  5. Een paardenoog, Leucanthemum vulgare.

Opmerkingen

• [3] Dit is Belgisch-Nederlands, maar ook in België geen standaardtaal.

Synoniemen

• peerdenoog, peerdsoog (minder algemene uitspraakvarianten)
• [3] spiegelei
• [4.2] rijksdaalder
• [5] gewone margriet

Afgeleide begrippen

• paardenoogboon

Uitdrukkingen en gezegden

• [1] hij ziet door een paardenoog
  hij ervaart dingen veel groter dan ze zijn

Gangbaarheid

• Het woord paardenoog staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• frequentie in teksten in het Nederlands uit België, op een 7-puntsschaal:

        1

• frequentie in teksten uit België, vergeleken met die in Nederland, op een 7-puntsschaal:

        1