kaleidoscoop

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  kaleidoscoop    (hulp, bestand)
• IPA: / kaˌlɛidɔsˈkop / (4 lettergrepen)

Woordafbreking

• ka·lei·do·scoop

Woordherkomst en -opbouw

• van Engels kaleidoscope als woord in 1817 door de Schotse uitvinder David Brewster gevormd uit Oudgrieks  καλός bn  (kalós) "mooi" en  εἶδος zn  (eídos) "vorm" en  σκοπέειν ww  (skopéein) "bekijken", in de schrijfwijzen "kaleidoskoop" en "kaleidoscoop" aangetroffen vanaf 1818 (zie vindplaatsen hieronder)

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	kaleidoscoop	kaleidoscopen
verkleinwoord

Zelfstandig naamwoord

de kaleidoscoop m

1. kijker, bestaand uit een spiegelende veelhoekige buis of koker die aan het ene einde een compartiment met gekleurde kralen of andere kleurige voorwerpen bevat en zo bij ronddraaien om de lengteas telkens wisselende patronen laat zien

   ▸ Kaleidoscopen werden in 1816 bedacht door David Brewster, een Schotse geleerde die veel verstand had van licht.

   ▸ ⧖ De voormalige Jou-Jous, zijn thans door eene aardigheid vervangen, die eerst tot een speeltuig voor kinderen diende, maar thans te Parijs, te Londen en te Brussel, in handen der galante wereld is overgegaan. Het is eene soort van Verrekijker, Kaleidoscoop genaamd, van binnen aangevuld met onderscheidene stukjes gekleurde glazen, die zich bij de minste beweging veranderen, en zoodoende, zoo wel bij het daglicht als des avonds bij lamp- of kaarslicht, eene verscheidenheid van vermakelijke voorwerpen opleveren.

2. (figuurlijk) iets dat heel veelvormig en veranderlijk is

   ▸ YouTube is een kaleidoscoop gevuld met alle gekte, schoonheid, liefde en kwaadaardigheid die de mens rijk is.

   ▸ ‘De wereld een kaleidoskoop?’…
   Ja, vrienden! 't schijnt mij dus gelegen.

• 
  1. Een eenvoudige kaleidoscoop.
• 
  1. Patroon in een kaleidoscoop.

Schrijfwijzen

• caleidoscoop (officiële spelling vanaf 1955, vanaf 2015 als variant)
• kaleidoskoop (toegelaten in de officiële spelling van 1955 tot 1996)

Opmerkingen

• Op basis van het beginsel van de etymologie is de spelling "kaleidoscoop" het best te verdedigen. Deze schrijfwijze is in 1917 gebruikt in het Groot Woordenboek der Nederlandsche Taal en staat sinds 2015 in het Groene Boekje.
  Vanuit het beginsel van de standaarduitspraak ligt de spelling "kaleidoskoop" meer voor de hand. Deze schrijfwijze was opgenomen in het toevoegsel bij Van Dale's Nieuw Woordenboek der Nederlandsche taal uit 1872 en was van 1955 tot 1996 toegelaten in de officiële spelling.
  Een nadeel van de schrijfwijze -skoop is in het algemeen dat het vaak gaat om woorden die zijn ontleend aan Engels, Frans of Latijn waarin de schrijfwijze met "-sco" gebruikt wordt. Omdat er ook veel samenstellingen met "koop" bestaan, kan de lezer de vreemde herkomst minder herkennen. Bij de schrijfwijze met een c, zou het beginsel van de gelijkvormigheid daarom tot de schrijfwijze "caleidoscoop" leiden. Deze vorm stond al in Van Dale's Nieuw Woordenboek der Nederlandsche taal uit 1872 en de Woordenlijst voor de spelling der Nederlandse taal uit datzelfde jaar. Van 1955 is deze vorm in de officiële spelling opgenomen: tot 1996 als voorkeurspelling, van 1996 tot 2015 als enige spelling en vanaf 2015 als variant naast "kaleidoscoop".

Gangbaarheid

• Het woord kaleidoscoop staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "kaleidoscoop" herkend door:

93 %	van de Nederlanders;
91 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.