marquise

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  marquise    (hulp, bestand)
• IPA: / mɑrˈkizə / (3 lettergrepen)

Woordafbreking

• mar·qui·se

Woordherkomst en -opbouw

• van Frans marquise

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	marquise	marquises
verkleinwoord

Zelfstandig naamwoord

de marquise v

1. (adel) echtgenote van een markies (in een franstalige omgeving)

   ▸ Josseline Gaël was als ‘nichtje’ Mimosa (men weet, wat een nichtje in dit soort stukken is) charmant; ook de beide andere dames, Jeanne Grumbach als een pittige oude marquise en Hélène Maïa als de huishoudster Amélie droegen door hun voortreffelijk spel veel bij tot het succes.

2. (verouderd) uitklapbaar zonnescherm boven een raam

   ▸ ⧖ Onder de marquise van het prachtig café gezeten, tusschen honderden anderen, die insgelijks aan 't ranke ijzeren tafeltje en op den ligten ijzeren stoel plaats genomen hadden, stapte, trippelde en zweefde de file onafgebroken op het breede trottoir langs ons voorbij.

3. (bouwkunde) (verouderd) afdak boven een buitendeur, als bescherming tegen zon en regen bij het in- en uitstappen van een rijtuig; ook gebruikt als benaming voor vergelijkbare open constructies die tegen zon of regen beschermen

   ▸ Vlug stapte zij in den tentwagen, die onder de marquise der voorgalerij stond en reed het erf af.

4. (militair) (historisch) hoge tent met een puntdak waarin je kan lopen, qua vorm vergelijkbaar met een partytent; vaak open als afdak voor de ingang van een lagere, meer gesloten tent, waarin een officier kan rusten

   ▸ ⧖ Smergens ten ½ 7^en, soo korts te voren weder ingeslapen was, quam de tentmaker van Leuven, die Isax tent vermaeckt hadde, omme mijn tent soo te maecken, dat de marquise aen het bovenste van mijn tent niet soude raecken, maer wierd ongemackel. wacker, in 't beste van mijn slaep zijnde, ende moetende de gansche tent afgedaen werden; waeren daermede doende tot 11 ueren.

5. briljant die van boven gezien niet rond is, maar ellipsvormig uitgerekt eindigt in twee punten

   ▸ De cut is ook bepalend voor de prijs. (…) Je hebt een ovaal, een marquise, een princesse, een peer, een hart en een emerald.

6. ring met een edelsteen die is geslepen in de vorm van een ellips die eindigt in twee punten

   ▸ ⧖ Wat een mooie marquise hebt u daar aan. Mag ik eens zien?’ Snel, als kon hij haar worden ontnomen, legde Liesbeth haar andere hand op den ring.

• 
  [1] De marquise zit voor de spiegel en haar man, de markies van Marigny kijkt toe.
• 
  [2] De rode marquise van een theater in Spa.
• 
  [3] Een marquise boven een voordeur in de Rue Roovère (Vichy )
• 
  [4] De marquise van de Amerikaanse generaal Washington
• 
  [5] In het midden een marquise.
• 
  [6] Een marquisering

Synoniemen

• [1] markiezin
• [2] markies (tegenwoordig meer gangbare uitspraakvariant)
• [5] navette
• [6] marquisering

Hyperoniemen

• [3] luifel

Verwante begrippen

[5], [6] termen uit de edelsmeedkunst:

•  ank  
•  bolpons  
•  briljant  
•  gles  
•  glets  +

Afgeleide begrippen

• [1] marquisepruik
• [5] marquisering

	stellend
onverbogen	marquise
verbogen	-

_{Niet in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Taalunie als bijvoeglijk naamwoord}

Bijvoeglijk naamwoord

marquise

1. (sieraden) ellipsvormig in twee spitse punten uitlopend

   ▸ Ze keek nog eens verlangend naar de ringen en naar die ene prachtige marquise diamant, maar schudde toen spijtig haar hoofd.

Gangbaarheid

• Het woord marquise staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "marquise" herkend door:

75 %	van de Nederlanders;
76 %	van de Vlamingen.