buiten

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  buiten    (hulp, bestand)
• IPA: / ˈbœytə(n) / (2 lettergrepen)
  • (Noord-Nederland): /ˈbœʏ̯tə(n)/, /ˈbʌʏ̯tə(n)/
  • (Vlaanderen, Brabant, Limburg): /ˈbœːtə(n)/

Woordafbreking

• bui·ten

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘bijwoord van plaats’ voor het eerst aangetroffen in 1220

afkomstig van: Middelnederlands: buten Oudnederlands: būtan met het voorvoegsel be- (2)

Verwant in Germaans: Fries: bûten (Oudfries: būta)

Voorzetsel

buiten

1. niet ingesloten in het genoemde

   • Hij woont buiten de stad. 

Uitdrukkingen en gezegden

   

buiten adem zijn heel moe zijn buiten de waard rekenen niet gerekend hebben op hoe anderen er werkelijk over denken buiten jezelf zijn niet meer weten wat je doet door woede buiten schot blijven zorgen voor het zelf geen gevaar lopen buiten spel blijven (willen) proberen niet betrokken te zijn buiten werking stellen buiten westen zijn bewusteloos zijn buiten zijn boekje gaan dingen doen die die eigenlijk aan z'n baas moet overlaten of die die niet mag geen voet buiten de deur zetten niet uitgaan ergens niet meer buiten kunnen niet meer zonder iets kunnen iemand ergens buiten houden iemand ergens niet bij betrekken naar buiten brengen publiceren ∗ Dit heeft REPO, een speciale werkgroep die aan de sancties werkt, naar buiten gebracht. Het zou gaan om 300 miljard dollar van de centrale bank in Moskou en nog eens 30 miljard dollar aan bezittingen van politieke en zakelijke relaties van president Vladimir Poetin. Ook zijn er onder meer diverse luxejachten in beslag genomen.

Vertalingen

    1.   

Frans: en dehors de (fr), à l'extérieur de (fr)

		vnw. bijw.
voorzetselbijwoord		buiten
persoonlijk		erbuiten
aanwijz.	nabij	hierbuiten
	veraf	daarbuiten
vragend/betrekk.		waarbuiten

Bijwoord

buiten

1. in de buitenlucht dus niet in een gebouw

   • Wij eten vaak buiten in de tuin. 

   ▸ Ik verbaasde me erover hoe een aantal jonge hikers buiten met de naderende storm omgingen. Ze maakten uitgebreid filmpjes en juichten bij elke donderslag terwijl ik juist dieper in mijn slaapzak kroop. Ik voelde me klein en uiterst kwetsbaar.

2. bijwoordelijk deel van een scheidbaar werkwoord:
   1. buitensluiten: Hij sloot de kat buiten.
   2. buitenhouden

      ▸ Een van onze gedistingeerde gasten heeft mij ooit gezegd dat de monsters volgens hem niet waren bedoeld om vreemden buiten te houden, maar om de gasten te beletten de uitgang te bereiken. Het was jaren geleden dat hij dat zei, en hij is hier nog steeds. Zijn naam is Patelski. U zult hem ontmoeten.

3. prepositioneel deel van een voornaamwoordelijk bijwoord:

   • Hij staat er al jaren buiten. 

Uitdrukkingen en gezegden

• [1] de bloemetjes buiten zetten
  uitbundig vieren.
• [1] van buiten leren
  zo goed leren dat het parate kennis wordt

Hyponiemen

   

Standdaardbuiten binnenstebuiten boerenbuiten daarbuiten erbuiten hierbuiten kuitebuiten kuitjebuiten linksbuiten rechtsbuiten uitbuiten vanbuiten vrijbuiten waarbuiten

Afgeleide begrippen

   

Buitenhof Buitenkerk Buitenzorg buiten werking stellen buitenaan buitenaanzicht buitenaards buitenaf buitenantenne buitenarm buitenbaan buitenbad buitenband buitenbeentje buitenbeugel buitenbocht buitenboord buitenburger buitencategorie buitendeur buitendien buitendienst buitendijk buitendijks buitendraad buitenechtelijk buitengaan buitengaats buitengebied buitengemeen buitengeslotene buitengewoon buitengooien buitengrens buitenhof buitenhoofd buitenhuis buitenijs buitenissig buitenkans buitenkant buitenkind buitenkleur buitenkomen buitenkraan buitenlamp buitenland buitenleven buitenlid buitenlijn buitenlucht buitenlui buitenlust buitenmaats buitenman buitenmate buitenmens buitenmodel buitenom buitenover buitenparlementair buitenplaats buitenpost buitenproportioneel buitenrand buitenredelijk buitenring buitenruimte buitenschool buitenschools buitenschroefdraad buitenshuis buitenslands buitensluiten buitensmijten buitenspeeldag buitenspel buitenspeler buitenspiegel buitensport buitenstaan buitenste buitentalig buitenverblijf buitenvrouw buitenwaarts buitenwacht buitenwand buitenwater buitenwereld buitenwijk buitenwipper buitenzetten buitenzijde

Vertalingen

    1.   

Catalaans: fora (ca) Engels: outside (en) Frans: dehors (fr)

Papiaments: beig ? Pools: na zewnatrz (pl) Russisch: снаружи (ru) Spaans: fuera (es)

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	buiten	buitens
verkleinwoord	buitentje	buitentjes

Zelfstandig naamwoord

buiten

1. m platteland
2. o buitenverblijf, landhuis, buitenplaats, landgoed

Verwante begrippen

• villa

Gangbaarheid

• Het woord buiten staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek van het Centrum voor Leesonderzoek uit 2013 werd "buiten" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.