Overleg:sjoemelen

sjoemelen: Jiddisch?

Even een vraag aan DeTaalHist of iemand anders die het weet. De toegevoegde bron uit 1995 behandeld "sjoemelen" inderdaad als van Jiddische herkomst, maar de meer recente bron op de Etymologiebank (2003-2009) geeft uitdrukkelijk aan dat het om ontlening aan het Duits gaat, waarbij de verdere herkomst onduidelijk is. Het is ook opvallend dat Sofeer het niet als Jiddisch woord noemt. Bestaat er een bron die duidelijk laat zien aan welk Jiddisch woord "sjoemelen" ontleend is? Anders is mijn voorstel om de meer recente bron te volgen. --MarcoSwart (overleg) 9 nov 2020 11:13 (CET)

Voor de goede orde en context: de bron voor een mogelijk Jiddische oorsprong van Nederl. "sjoemelen" is afkomstig van deze dr. K. Bakker uit Oegstgeest (https://www.dbnl.org/tekst/_taa014199501_01/_taa014199501_01_0186.php): zijn tekst, (excusez le mot) doorspekt met Jiddische woorden, is tamelijk suggestief. Wat nog wel pleit voor een (direkte) Jiddische oorsprong is de consequent Nederlandse spelling van sjoemelen: van leenwoorden uit de bekende buurtalen Duits, Frans en Engels, hielden (en houden nog steeds) Nederlandse schrijvers uit de laatste twee, drie eeuwen meestal vast aan de originele spelling (uit snobisme ongetwijfeld). In het geval van Duitse ontleningen, werden ze in de 19e eeuw, in de strijd tegen germanismen in het Nederlands, zoveel mogelijk vertaald danwel aangepast aan de Nederlandse morfologie.

Ik heb nog even gesnuffeld in het bekende Duits etymologisch woordenboek van de Oostduitse taalgeleerde Wolfgang Pfeifer (online: dwds.de), die steeds de eerste attestaties geeft. Het werkwoord schummeln “betrügen” is pas bekend sinds de 18e eeuw, met de opmerking: "Herkunft ungeklärt.". Het wordt wel in verband gebracht met schommelen (e.d.). Anderzijds, wordt er in hetzelfde lemma de Duitse taalkundige Hans Peter Althaus geciteerd, die een aantal gelijkaardige uitdrukkingen met een Joodse connotatie geeft, oberdeutsch Schumser ‘(Handels)jude’, elsäss., rhein. schummeln ‘(im Handel) betrügen’, niederdeutsch beschummeln ‘auf jüdisch betrügen’, allemaal afgeleid van een akroniem Sj-W-M-, voor de handelssteden Speyer, Worms, Mainz (waar kennelijk een grote Joodse bevolking gevestigd was), zie https://www.dwds.de/wb/etymwb/schummeln. „Wie fuggern ‘handeln’ und ‘betrügen’ zum Namen Fugger (auch ‘Kaufmann, Betrüger’) gebildet ist, will Althaus schummeln von der Bezeichnung der sogennnten Schumstädte abgeleitet wissen.” Trouwens, deze Althaus heeft in 2003 nog een boek met een verzameling Jiddische leenwoorden in het Duits gepubliceerd: Zocker, Zoff & Zores. Jiddische Wörter im Deutschen (heb ik helaas niet zelf in bezit, en even de bieb induiken zit er voorlopig niet in).

PS: in de opgenomen, geraadpleegde bronnen van de etymologiebank worden de in het Duitse taalgebied overbekende etymologische naslagwerken van Wolfgang Pfeifer en Kluge-Seebold niet genoemd. Ik weet niet of de vrijwilligers van Sofeer ook alle literatuur over Jiddismen in de buurtalen hebben kunnen bijbenen ... DeTaalHist (overleg) 9 nov 2020 14:12 (CET)

- Over onwetendheid gesproken: ik had geen flauw idee hoe groot de historische rol was van de "SchUM-steden" binnen het Europese / Duitse Jodendom... (https://www.youtube.com/watch?v=udwn_OV4MJw) DeTaalHist (overleg) 9 nov 2020 16:34 (CET)