weer

Uit WikiWoordenboek

Nederlands

Uitspraak
Woordafbreking
  • weer
Woordherkomst en -opbouw
  • [A] ‘atmosferische gesteldheid’: eerste datering 1240; syncopering uit verouderd weder, uit Middelnederlands wēder, ontwikkeld uit Oergermaans *wedran, bij Indo-Europees *h₂eh₁-tro-.[1] Evenals Duits Wetter, Engels weather, Fries waar en Zweeds väder.
  • [B] ‘gecastreerde ram of bok’: eerste datering 901; syncopering uit verouderd weder, uit Middelnederlands wēder, uit Oudnederlands wither, ontwikkeld uit Oergermaans *weþruz, afleiding van de Indo-Europese wortel *uetos ‘jaar’.[2] Evenals Duits Widder ‘ram’ en Engels wether ‘hamel’.
  • [C] ‘afweer; wal, muur’: eerste datering 777; Middelnederlands wēre ‘tegenstand, verdediging, schans, wapen, strijd’, uit Oudnederlands weri ‘verdediging’, ontwikkeld uit Oergermaans *wari- ‘afweer, verdediging’, verbaalnomen bij het werkwoord *warjana- ‘verdedigen’, waarvoor zie verder Ndl weren.[3] Evenals Duits Wehr v ‘leger’.
  • [D] ‘eelt; vochtstip’: Middelnederlands weer m ‘knoest, eelt’, ontwikkeld uit Oergermaans *warzaz, bij Indo-Europees *uors-ó- ‘piek, top’, waartoe ook behoort Latijn verrūca ‘wratje’.[4] Evenals gewestelijk war ‘knoest, eelt’ ~ Vlaams warre v ‘eelt, wrat’, Oudengels wearr ‘eeltknobbel’ en Oudfries wersene ‘rimpels’.
  • [E] ‘visweer’: eerste datering 1214; Middelnederlands weer, ontwikkeld uit Oergermaans *weran, bij Indo-Europees *h₂uer- ‘tegenhouden, afweren, redden’, dezelfde wortel als weren (zie aldaar).[5] Evenals Nederduits Wehr o ‘bolwerk, dam’ en Engels weir ‘stuw; visweer’ [6]
  • [F] ‘heerschappij over een vastgoed’; Middelnederlands weer, were, ontwikkeld uit Oergermaans *warīn, afgeleid uit het werkwoord *warjana- ‘verdedigen’, waarvoor zie verder Ndl weren.[7] Evenals Middelhoogduits wēre v, Faeröers veri m ‘bezit’ en wellicht Gotisch warei v ‘sluwheid, verslagenheid’.
  • [G] ‘landerijen tussen weersloten’; Middelnederlands were ‘gezamenlijke tussen twee sloten gelegen boerderijen, door sloten omgeven perceel’, ontleend aan Oudfries were ‘perceel, grondbezit, hofstede’ (waaruit Nieuwfries war ‘laaggelegen grasland’).[8]
  • [H] ‘man’; Middelnederlands wer-, ontwikkeld uit Oergermaans *wiraz, bij Indo-Europees *uiH-ró-, waaruit ook Latijn vir
  • [I] bw erfwoord via Middelnederlands weder van Oudnederlands wethar, als bijwoord van tijd: ‘opnieuw’ aangetroffen vanaf 901 [9] [10] [6]
1 enkelvoud meervoud
naamwoord weer -
verkleinwoord weertje weertjes

Zelfstandig naamwoord

[A] het weer o

  1. (meteorologie) de atmosferische omstandigheden [1]
    ▸ De hele dag was het vriendelijk en rustig weer geweest, maar nu kwam er vanaf de andere kant van de berg een zwaar onweer op me af dat om de paar seconden fel oplichtte.[11]
  2. de gevolgen van 1
Synoniemen
Hyponiemen
   
Afgeleide begrippen
   
Vertalingen
    1. atmosferische gesteldheid   
2 enkelvoud meervoud
naamwoord weer weren
verkleinwoord weertje weertjes

Zelfstandig naamwoord

[B] de weer m

  1. (landbouw) gesneden ram of geitenbok [2]
Synoniemen
Afgeleide begrippen
Vertalingen
    1. hamel, gesneden ram   
    2. gecastreerde bok   
3 enkelvoud meervoud
naamwoord weer weren
verkleinwoord weertje weertjes

Zelfstandig naamwoord

[C] de weer v

  1. het afweren, tegendstand, verwering, weerstand
  2. werkzame beweging, kracht, macht
  3. verschansing, verdedigingswerk (wal, muur, dijk) [3]
Afgeleide begrippen
Uitdrukkingen en gezegden
  • Mooi weer spelen
zich mooier voordoen dan men is
  • Vroeg in de weer zijn
vroeg aan het werk zijn

Werkwoord

vervoeging van
weren

[C] weer

  1. eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van weren
    • Ik weer. 
  2. gebiedende wijs van weren
    • Weer! 
  3. (bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van weren
    • Weer je? 
4 enkelvoud meervoud
naamwoord weer weren
verkleinwoord weertje weertjes

Zelfstandig naamwoord

[D] het weer o

  1. eelt
  2. aantasting, mede door invloed van licht en vochtigheid, vochtstip
    • Doordat de tent nat werd opgerold bleek er enige dagen later het weer in te zitten 
  3. (België, Zeeuws, Noord-Brabants) knoest, kwast, knobbel [12]
Synoniemen
Afgeleide begrippen
Vertalingen
    2. spocht, vochtstip   
5 enkelvoud meervoud
naamwoord weer weren
verkleinwoord weertje weertjes

Zelfstandig naamwoord

[E] de weer v

  1. afgesloten plaats aan zee voor visvangst, gevlochten visnetten ter afsluiting van water om vis te bewaren; visweer
  2. (gewestelijk) kleischoor, d.i. al dan niet met riet begroeide krib van klei[13]
Afgeleide begrippen
Vertalingen
    1. visweer   
6 enkelvoud meervoud
naamwoord weer weren
verkleinwoord - -

Zelfstandig naamwoord

[F] de weer v

  1. (leenstelsel) recht op de heerschappij (beheer, genot of bewoning) over goederen, ambten en mensen (onvrije dienaren) die wel of niet aan een ander toebehoren
Afgeleide begrippen
Vertalingen
    1. feodaal recht op de heerschappij over een vastgoed   
7 enkelvoud meervoud
naamwoord weer weren
verkleinwoord weertje weertjes

Zelfstandig naamwoord

[G] de weer v / m

  1. (Noord-Hollands) landerijen tussen twee afwateringssloten (de zogenaamde weersloten)

Bijwoord

[H] weer

  1. nog een keer
    • Weer wordt een volk gehersenspoeld door een autoritaire regering
      Weer worden jonge soldaten gestuurd naar zinloze acties
      Weer komen zij terug in lijkenzakken of met afgehakte ledematen
      Weer moeten miljoenen burgers vluchten uit hun vertrouwde omgeving
      Weer viert het fervente nationalisme hoogtij       
  2. van de andere kant (vaak als eerste deel van samenstellingen als weerspraak en weerstrijd)
Synoniemen
Afgeleide begrippen
Afgeleide begrippen
   
Verwante begrippen
Uitdrukkingen en gezegden
  • [1] het is weer raak
    een al vaker ervaren ongewenste toestand herhaalt zich
  • [2] weer terecht zijn
  • [1] het ene oor in, het andere weer uit
    iets (een raad e.d.) wel horen maar het vervolgens meteen weer vergeten; gezegd van hardleerse personen aan wie hetzelfde steeds weer opnieuw moet worden verteld
  • [2] weg en weer
Vertalingen
    1. nog een keer   
    weer terecht zijn   
  • Duits: wieder da sein, wieder aufgetaucht sein
    het is weer raak   
  • Duits: es ist wieder so weit

Gangbaarheid

100 % van de Nederlanders;
99 % van de Vlamingen.[14]

Meer informatie

Verwijzingen

  1. ↑ 1,0 1,1 weer op website: Etymologiebank.nl
  2. ↑ 2,0 2,1 weer op website: Etymologiebank.nl
  3. ↑ 3,0 3,1 weer op website: Etymologiebank.nl
  4. ↑ Guus Kroonen, Etymological Dictionary of Proto-Germanic, Leiden: Brill, 2013, blz. 575
  5. ↑ Guus Kroonen, Etymological Dictionary of Proto-Germanic, Leiden: Brill, 2013, blz. 579
  6. ↑ 6,0 6,1 "weer" in:
    Sijs, Nicoline van der
    , Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org    ; ISBN 90 204 2045 3
  7. ↑ Guus Kroonen, Etymological Dictionary of Proto-Germanic, Leiden: Brill, 2013, blz. 574
  8. ↑ Gerald van Berkel en Kees Samplonius, Nederlandse plaatsnamen verklaard, Rotterdam: Mijnbestseller.nl, 2018.
  9. ↑ Woordenboek der Nederlandsche taal (1864-2001).
  10. ↑ weer op website: Etymologiebank.nl
  11. ↑
    Tim Voors
    “Alleen, De Pacific Crest Trail te voet van Mexico naar Canada”, eBook: Mat-Zet bv, Soest (2018), Fontaine Uitgevers op Wikipedia
  12. ↑ Woordenboek der Nederlandsche taal (1864-2001).
  13. ↑ Theodorus Henricus van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland, Assen: Van Gorcum, 1971.
  14. ↑ Bronlink geraadpleegd op 28 april 2020 Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be


Limburgs

Uitspraak
  • IPA:
    • (Etsbergs): /weːʁ/
    • (Maastrichts): /weːʁ/
    • (Montforts): /weːʁ/
    • (Roermonds): /weːʁ/
    • (Venloos): /weɪ/

Persoonlijk voornaamwoord

weer

  1. wij
  2. men
Verbuiging
weer enkelvoud meervoud
geheel onbeklemtoond gemuteerd gemuteerd
onbeklemtoond 		geheel onbeklemtoond gemuteerd gemuteerd
onbeklemtoond
nominatief ich 'ch - - weer v'r - -
genitief miens mes - - ózzes, ózzer - - -
locatief mienes, mienentj - - - ózzes, ózzentj - - -
datief mir mör - - ós, ózzem, ózze - - -
accusatief mich me - - ós - - -
reflexief michzèlf mich - - ószèlf ós - -
  • Verder bestaat ook nog de tweevoud met de vorm weet.


Nedersaksisch

Woordafbreking
  • weer

Zelfstandig naamwoord

weer

  1. (meteorologie) weer; de atmosferische omstandigheden


Veluws

Woordafbreking
  • weer

Zelfstandig naamwoord

weer

  1. (meteorologie) weer; de atmosferische omstandigheden
Overgenomen van "https://nl.wiktionary.org/w/index.php?title=weer&oldid=4936742"