bewust

Uit WikiWoordenboek

Nederlands

Uitspraak
Woordafbreking
  • be·wust
Woordherkomst en -opbouw
  • Leenwoord uit het Duits, in de betekenis van ‘bekend, bedoeld’ voor het eerst aangetroffen in 1638 [1]
  • in 17e eeuw van Duits bewußt [2][3]
[1],[2] stellend vergrotend overtreffend
onverbogen bewust bewuster (bewustst) *
verbogen bewuste bewustere (bewustste) *
partitief bewusts bewusters -
[3] stellend
onverbogen bewust
verbogen (alleen
predicaat)
[4] stellend
onverbogen bewust
verbogen bewuste

Bijvoeglijk naamwoord

bewust

  1. iets waarvan kennis is genomen, iets wat met nadenken gebeurt of juist niet gebeurt, opzettelijk, expres
    • Het was een bewuste keuze om niet eerst langs de receptie te gaan. 
     En zo liet hij ook deze gelegenheid om over Katarina en haar kinderen te vertellen uit zijn handen glippen. Ondanks het feit dat zijn zoon, bewust Of onbewust, hem zo goed als had geprovoceerd om het onderwerp ter sprake te brengen.[4]
  2. bewust van op de hoogte met iets, iets beseffend
    • De zich van het pas gebeurde ongeluk niet bewuste automobilisten konden maar net een kettingbotsing vermijden. 
  3. predicatief met oorzakelijk voorwerp: zich iets bewust zijn op de hoogte zijn met iets
    • Hij was zich dat niet bewust. 
     De winst voor een aannemer kon in zo'n project hoogstens matig worden. Daar waren beide partijen zich van bewust. Maar winst bestond niet alleen uit geld.[5]
     Het was het lot tarten en daar was hij zich goed van bewust.[5]
  4. attributief eerdergenoemd, waarover eerder is gesproken
    • Gisteren is mijn mobiele telefoon gestolen. De bewuste diefstal vond plaats in een café. 
     Mijn vrouw houdt niet van vliegen waardoor zij dertig jaar geleden de bewuste keuze heeft gemaakt dat nooit meer te doen. Ze was dan ook allang blij dat ze niet met mij mee hoefde op mijn verre reizen, maar was wel vanaf het begin mijn grootste supporter.[6]
Opmerkingen
  • Omdat "-stst" moeilijk is uit te spreken en te verstaan kan voor de overtreffende trap beter de omschrijving "meest bewust(e)" worden gebruikt. [7] [8]
Antoniemen
Hyponiemen
Afgeleide begrippen
Verwante begrippen
Vertalingen

Gangbaarheid

100 % van de Nederlanders;
99 % van de Vlamingen.[9]

Meer informatie

Verwijzingen

  1. "bewust" in:
    Sijs, Nicoline van der
    , Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org
    ; ISBN 90 204 2045 3
  2. bewust op website: Etymologiebank.nl
  3. Woordenboek der Nederlandsche taal (1864-2001).
  4. Jan Guillou (vert. Bart Kraamer)
    “De tweede doodzonde” (2020), Uitgeverij Prometheus, ISBN 9789044645149
  5. 5,0 5,1
    Jan Guillou (vert. Bart Kraamer)
    “Kop in het zand” (2015), Uitgeverij Prometheus, ISBN 9789044628142
  6. Tim Voors
    “Alleen, De Pacific Crest Trail te voet van Mexico naar Canada”, eBook: Mat-Zet bv, Soest (2018), Fontaine Uitgevers op Wikipedia
  7. Bronlink geraadpleegd op 2 mei 2021 Weblink bron
    W. Haeseryn e.a.
    “6.4.3.1.2 Omschrijving van de trappen van vergelijking met meer en meest.” (januari 2019), punt 4 op e-ans.ivdnt.org (Algemene Nederlandse Spraakkunst)
  8. Bronlink geraadpleegd op 2 mei 2021 Weblink bron “Omschreven trappen van vergelijking (algemeen)”, punt 3. op taaladvies.net (Nederlandse Taalunie)
  9. Bronlink geraadpleegd op 28 april 2020 Weblink bron Gearchiveerde versie “Word Prevalence Values” op ugent.be